جایگاه شهادت شهود در شکایت اداره کار

طرح شکایت چه در اداره کار و چه در سایر مراجع مانند دادگستری از فرایند اداری و اجرایی خاصی تبعیت می کند که به آن آیین دادرسی گفته می شود. شکایت بین افراد و اشخاص به صورت عام در مراجع دادگستری انجام می‌شود مگر اینکه قانونگذار برای قانون خاصی مرجع خاص دیگری را تعیین کرده باشد. در فصل نهم قانون کار مرجع رسیدگی به شکایت برای اختلافات بین کارگر و کارفرما ناشی از مقررات قانون کار هیات های تشخیص و حل اختلاف اداره کار تعیین شده است. در هر شکایت اصل بر این است که شاکی ادله اثباتی ارائه نماید که این قاعده در اداره کار نیز حاکم است. یکی از ادله قابل ارائه در مراجع دادگستری شهادت شهود است. در آیین دادرسی کار مصوب سال 1391 و 1398 شهادت شهود جزو ادله اثبات دعوی تعریف نشده و گواهی گواهان را با رعایت شرایط اماره محسوب کرده است.

شکایتی در دیوان عدالت اداری مبنی بر ابطال ماده 82 آیین دادرسی کار مطرح شده که موضوع آن پذیرفته شدن شهادت شهود در اداره کار بوده و این موضوع توسط دیوان عدالت اداری از فقهای شورای نگهبان استعلام شده و فقهای معظم شورای نگهبان نظر بر این داده‌اند که «در صورت حصول شرایط شهادت مرجع رسیدگی کننده اختیار دارد در جایی که مستلزم تضییع حقوق ذی نفع است به ما حصل شهادت بدون ضرورت عمل نکند، مصوبه خلاف شرع شناخته شد.»

پس  از انتشار این نظریه موضوع شهادت شهود در مراجع حل اختلاف اداره کار مورد توجه قرار گرفت که در ادامه به جوانب مختلف و جایگاه گواهی افراد مطلع در آیین دادرسی کار مورد بررسی قرار گرفته است.

جایگاه اظهارات و گواهی افراد مطلع در شکایت اداره کار تا کنون کجا بوده است؟

جایگاه اول: شهادت شهود به عنوان اماره مورد پذیرش است

در مراجع حل اختلاف اداره کار همانطور که اشاره شد شاکی که کارگر است باید ادعای خود را اثبات کند. ادله مورد پذیرش در این دعاوی به ترتیب شامل اقرار، اسناد و امارات هستند.

اقرار در دعاوی به معنی و مفهوم “اخبار شخص مبنی بر ارتکاب تخلف قانونی به ضرر خود” است. در مراجع رسیدگی اداره کار اقرار کارفرما به مواردی مانند سابقه کار، ساعات کار، شرایط کار و … می تواند دلیلی برای صدور رای شود. در مواردی که اقرار به ضرر شخص دیگری باشد مرجع رسیدگی کننده نمی تواند این اقرار را مستند صدور رای به ضرر شخص دیگر قرار دهد.

اسناد مهمترین ادله اثبات دعوی در دعاوی حقوقی هستند. سند نسبت به سایر ادله در دعاوی حقوقی اولویت دارد. سند نسبت به شهادت شهود در اداره کار نیز از درجه اعتبار بالاتری برخوردار است. اسنادی که در شکایت اداره کار ارائه شوند می تواند شامل قرارداد کار، حکم کارگزینی، ابلاغیه ها، برگه های مرخصی و ماموریت، فیش حقوقی، اسناد بانکی واریز حقوق و دستمزد و مزایا باشد.

امارات جمع اماره است. طبق ماده 1321 قانون مدنی «اماره عبارت از اوضاع و احوالی است که به حکم قانون یا در نظر قاضی، دلیل بر امری شناخته می شود.»

در ماده 82 آیین دادرسی کار گواهی گواهان که به نوعی معادل شهادت شهود در اداره کار محسوب می شود با رعایت شرایط جزو امارات پذیرفته شده است.

مشکل عمده در دعاوی کارگری و کارفرمایی و شکایت اداره کار عدم  وجود اسناد و مدارک کافی در دست کارگران است. لذا گواهی گواهان و شهادت شهود می تواند نقش مهم و تعیین کننده ای در شکایت اداره کار و احقاق حقوق کارگران داشته باشد.

جایگاه دوم: شهادت شهود و گواهی افراد مطلع در قرار تحقیق

در ماده 93 آیین دادرسی کار مراجع رسیدگی کننده (هیات تشخیص یا حل اختلاف) با توجه به ماهیت و سایر اوضاع و احوال می توانند قرار تحقیق صدر کرده و پرونده را به تحقیق ارجاع دهند. تحقیق توسط بازرس کار، مامور تحقیق و یا یک یا چند نفر از اعضای هیات می تواند انجام شود.

در ماده 94 آیین دادرسی کار نیز منابع تحقیق مشخص شده اند. طبق این ماده مامور تحقیق می تواند از موارد مختلف مانند استماع اظهارات و اطلاعات افرادی که طرفین معرفی می کنند یا خود مامور تحقیق تشخیص می دهد در مورد موضوعی که مرجع رسیدگی کننده  درخواست کرده بررسی انجام داده و نتیجه را به هیات گزارش می کند.

در این ماده جایگاه شهادت شهود در شکایت اداره کار به صورت غیر مستقیم وجود دارد. اظهارات و گواهی افراد مطلع معرفی شده از طرف کارگر و یا کارفرما به نوعی تاثیر گواهی و اظهارات افراد در اثبات ادعای طرفین را پذیرفته شده است.

تفاوت شهادت شهود در دادگاه و گواهی گواهان در شکایت اداره کار

همانطور که در بالا ذکر شد در آیین دادرسی کار به صراحت از شهادت شهود به عنوان ادله اثبات دعوی صحبتی به میان نیامده است. شهادت در قانون مدنی تعریف مشخصی دارد و طبق این مقررات شهادت شرایط و تشریفات خاصی دارد که گواهی گواهان و اظهارات افراد مطلع در مراجع حل اختلاف اداره کار فاقد این شرایط و تشریفات هستند.

در مواد 1315 الی 1320 قانون مدنی شرایط شهود به صورت زیر تعریف شده است:

• ماده 1315 : شهادت باید از روی قطع و یقین باشد ؛ نه به طور شک و تردید
• ماده 1316 : شهادت باید مطابق با دعوا باشد ؛ ولی اگر در لفظ مخالف و در معنی موافق یا کمتر از ادعا باشد ضرری ندارد
• ماده 1317 : شهادت شهود باید مفادا متحد باشد، بنابراین اگر شهود به اختلاف شهادت دهند ، قابل اثر نخواهد بود ؛ مگر در صورتی که از مفاد اظهارات آنها قدر متیقنی به دست آید
• ماده 1318 : اختلاف شهود در خصوصیات امر ، اگر موجب اختلاف در موضوع شهادت نباشد ، اشکالی ندارد
• ماده 1319 : در صورتی که شاهد از شهادت خود رجوع کند یا معلوم شود بر خلاف واقع شهادت داده است ، به شهادت او ترتیب اثر داده نمی شود
• ماده 1320: شهادت بر شهادت در صورتی مسموع است که شاهد اصل وفات یافته یا به واسطه مانع دیگری مثل بیماری و سفر و حبس و غیره نتواند حاضر شود

در قانون مجازات شرایط شهود به صورت زیر تعیین شده است:

• بلوغ (بلوغ در زمان شهادت دادن ملاک است.)
• عقل (شهادت فردی که مجنون ادواری است در زمانی که سلامت عقل دارد پذیرفته می شود.)
• ایمان
• عدالت (عادل کسی است که در نظر قاضی یا شخصی که بر عدالت وی گواهی می دهد ، اهل معصیت نباشد.)
• طهارت مولد
• ذی نفع نبودن در موضوع
• نداشتن خصومت با طرفین یا یکی از آنها
• عدم اشتغال به تکدی
• ولگرد نبودن

لازم به ذکر است که شرایط شاهد باید توسط قاضی (شخص ذیصلاح) احراز شود .

مشکلات اجرایی و عملی شهادت شهود در شکایت اداره کار

خاطرات ممکن است دقیق نباشند

اثبات سابقه کار مفید، اثبات شرایط کار اعم از اضافه کاری، شب کاری، جمعه کاری و نوبت کاری از مهم ترین و بیشترین خواسته هایی هستند که معمولا کارگران برای اثبات آن اسناد و ادله کافی نمی توانند ارائه کنند.

در شکایت اداره کار و طرح خواسته از جانب کارگر دو مساله مطرح است:

اول اثبات وقوع خواسته مانند اشتغال به کار، انجام اضافه کاری و…

دوم اثبات مدت خواسته ادعایی ماننده سابقه کار مفید، ساعت اضافه کاری و…

در شکایت کارگران علیه کارفرما به طور معمول ادعای مربوط به سنوات گذشته مطرح می شود و هر چقدر گذشته دورتر مورد ادعا قرار گیرد اثبات خواسته ها نیز مشکل تر خواهد بود.

اولین مشکل و مساله این است که صرف اینکه شاهد و شهود در اداره کار به وقوع خواسته ادعایی اذعان کند کافی نیست چرا که اداره کار باید طبق خواسته بتواند سابقه کار را به صورت مفید و دقیق احراز کرده و سپس به نسبت همان سوابق احراز شده محکومیت صادر کند.

اینکه به عنوان مثال در سال های گذشته یکی از همکاران ما در کارگاه ما مشغول به کار بوده به یاد ماندنی است ولی اینکه پس از گذشت سال ها در خاطر بماند که این همکار ما به طور دقیق از تاریخی تا چه تاریخی مشغول به کار بوده و در این مدت ساعت کاری وی چگونه بوده قابل تامل است.

به نظر می رسد صرف اتکا به شهادت شهود و گواهی گواهان برای اثبات ادعا نتیجه مناسبی نداشته باشد.

حفظ منافع و اجتناب از ضررها توسط شهود

کارکنان کارگاه و همکاران و یا شرکای کارفرما بیشترین اطلاعات را در زمینه ادعای مطرح شده توسط کارگران دارند. بنابراین افراد مناسب برای شهادت و گواهی در اداره کار این گروه هستند. این افراد سه دسته تقسیم می شوند. 1- با کارفرما رابطه مزد بگیری دارند 2- با کارفرما منافع مشترک دارند و 3- کارگرانی هستند که قبلا با کارفرما اختلاف داشته اند.

گواهی و شهادت شهود افراد با شرایط اشاره شده بدون غرض و بی طرفی در شهادت و گواهی را زیر سوال می برد.

کارگران شاغل از ترس از دست دادن شغل، کارگرانی که اختلاف قبلی با کارفرما داشته اند برای تلافی و شرکا و سهامداران برای حفظ منافع خود ممکن است از شهادت خودداری کرده و یا شهادت غیر واقع بدهند.

صلاحیت احراز شرایط شهود و شهادت

از لحاظ قانونی و شرعی اجازه و اذن تایید شرایط و صحت شرایط شهود و شهادت در اداره کار باید وجود داشته باشد. در صورتی که شهادت شهود به عنوان ادله در اداره کار شناخته شود باید ضوابط و شرایط قانونی برای پذیرش شهادت شهود و تعیین افراد ذیصلاح برای آن پیش بینی شود.

در قانون کار و آیین دادرسی کار برای این موضوع مقرراتی پیش بینی نشده است.

تکلیف آیین دادرسی کار تا زمان اجرایی شدن شهادت شهود به عنوان ادله اثباتی چیست؟

فقهای معظم شورای نگهبان در پاسخ به استعلام دیوان عدالت اداری این موضوع را مغایر با موازین شرع تشخیص داده اند. دیوان عدالت اداری با در نظر گرفتن این نظر دادنامه خود را صادر خواهد کرد. چنانچه در دادنامه هیات عمومی دیوان عدالت اداری ماده 82 آیین دادرسی کار ابطال شود و نظر به پذیرفتن شهادت شهود در اداره کار به عنوان اداله اثبات دعوی باشد می بایست وزارت کار طبق رای صادره از دیوان عدالت اداری آیین دادرسی کار را اصلاح کرده و مقررات اصلاحی در این خصوص را ابلاغ نماید.

در زمانی که مقررات جدیدی در این خصوص تدوین نشده باشد روال فعلی در ادارات کار ادامه خواهد یافت.

نظر شواری نگهبان در خصوص شهادت شهود در اداره کار

رئیس محترم هیات عمومی دیوان عدالت اداری

با سلام و تحنیت

عطف به نامه شماره 9802092 مورخ 1398/07/03

موضوع نقض و ابطال ماده 82 آیین نامه آیین دادرسی کار مصوب 1391/11/7 سرپرست وقت وزارت تعاون کار و رفاه اجتماعی از حیث حصر ادله اثبات دعوی و عدم شمول آن ادله بر “سوگند” در موارد نکول مدعی علیه و در موارد رد سوگند به مدعی، در جلسه مورخ 1401/02/28 فقهای معظم شورای نگهبان مورد بحث و بررسی قرار گرفت که به شرح ذیل اعلام نظر می گردد:

با استظهار اینکه در صورت حصول شرایط شهادت، مرجع رسیدگی کننده اختیار دارد در جایی که مستلزم تضییع حقوق ذی نفع است، به ماحصل شهادت بدون ضرورت عمل نکند، مصوبه خلاف شرع شناخته شد.

از عطف به نامه شماره 9802092 مورخ 1398/07/03 شورای نگهبان