میزان ساعات کار مجاز در طول ماه و روش محاسبه ساعت‌های اضافه کاری

در قوانین مختلف کار، ساعات کار مجاز در طول ماه و یا هفته و یا روز برای کارکنان تعیین شده است. در قوانین ایران برای شاغلان ساعات کار قانونی 44 ساعت تعیین شده است که این مدت در تبصره 1 ماده 51 قانون کار نیز به کارگران و مشمولان قانون کار تعیین شده است. بدیهی است که در عمل کارها به نحوی هستند که ساعات کار در هر هفته به طور دقیق 44 ساعت نمی‌تواند باشد. ممکن است در برخی شرایط ساعات کار در هفته بیشتر از 44 ساعت و در برخی موارد کمتر از 44 ساعت باشد. در قانون کار برای ساعت کار کمتر محدودیتی وجود ندارد ولی از لحاظ ساعات کار بیشتر محدودیت وجود دارد.

ساعات کار مجاز قانون کار در طول ماه

در مواد مختلفی از قانون کار در مورد ساعات کار مجاز در طول ماه بحث شده است. مبنای ساعت کاری کارگران در قانون کار تبصره 1 ماده 51 است. ساعت کاری کارگران در این ماده به این صورت تعریف شده است :

“ساعت کار در این قانون مدت زمانی است که کارگر نیرو یا وقت خود را به منظور انجام کار در اختیار کارفرما قرار می دهد. به غیر از مواردی که در این قانون مستثنی شده است ساعات کار کارگران در شبانه روز نباید از 8 ساعت تجاوز نماید.”

تبصره 1 ماده 51 قانون کار : کارفرما با توافق کارگران، نماینده آنان می تواند ساعات کار در بعضی از روزهای هفته کمتر از میزان مقرر در دیگر روزها اضافه بر این میزان تعیین کند به شرط آنکه مجموع ساعات کار هر هفته از 44 ساعت تجاوز نکند.

در ماده 62 قانون کار روز جمعه روز تعطیل هفتگی کارگران با استفاده از مزد است. در ماده 63  قانون کار نیز تعطیلات رسمی و روز 11 رادیبهشت نیز با مزد تعیین شده‌اند.

با توجه به مواد قانونی ذکر شده ساعات کار مجاز در طول ماه را می‌توان محاسبه کرد. با توجه به اینکه هر ماه 30 روز است و روزهای تعطیل اعم از جمعه و غیر جمعه با مزد هستند بنابراین با محاسبه ساعت کار روزانه و تعداد روزهای غیر تعطیل طول ماه می‌توان ساعات کار مجاز در طول ماه به دست آورد.

با این فرض که هر کارگر در طول هفته و در روزهای غیر تعطیل به مدت 6 روز (فرض اینکه روز تعطیل رسمی در داخل هفته نباشد) کار کند و ساعت کار کارگران در این 6  روز مساوی باشد. در این حالت ساعت کار روزانه کارگر از تقسیم 44 ساعت به 6 روز به مدت 7 ساعت و 20 دقیقه خواهد بود. در محاسبات 7 ساعت و 20 دقیقه با رقم 7.33 (هفت و سی و سه صدم) جایگزین می‌شود.

برای محاسبه ساعات کار مجاز قانون کار در طول ماه نیز تعداد روزهای غیر تعطیل هر ماه در 7 ساعت و 20 دقیقه ضرب می‌شود. به عنوان مثال اگر در طول ماه 23 روز غیر تعطیل وجود داشته باشد ساعات کار مجاز در طول این ماه 169=7.33*23 ساعت خواهد بود.

اگر ساعت کار مجاز هر ماه از سال در یک جدول نوشته شود به عنوان جدول ساعات کار موظفی سالانه شناخته می‌شود. در اینجا می‌توانید جدول ساعات کار موظفی هر سال ملاحظه کنید.

آیا کار بیش از ساعات کار مجاز ماهانه ممنوع است؟

اگر به متن ماده 51 قانون کار توجه شود عبارت «به غیر از مواردی که در این قانون مستثنی شده است» به این موضوع اشاره دارد که در قانون کار کارگران در شرایط خاصی بیشتر از ساعات کار مجاز ماهانه می‌توانند مشغول به کار باشند.

در چه مواردی ساعت کاری کارگران می تواند بیشتر از ساعت کار قانونی باشد؟

1-اضافه کاری عادی

در قانون کار در چند حالت اضافه کاری کارگران مجاز شده است. ابتدا در ماده 59 قانون کار ارجاع اضافه کاری در شرایط عادی را با رعایت شرایط زیر مجاز دانسته است:

الف) موافقت کارگر

ب) پرداخت 40% اضافه بر مزد هر ساعت کار عادی

در ادامه و در تبصره همان ماده سقف اضافه کاری عادی کارگران به 4 ساعت در روز محدود شده است. بنابراین کارفرما نمی‌تواند در شرایط عادی بیش از 4 ساعت اضافه کاری به کارگران ارجاع کند.

2-اضافه کاری استثنایی

در ماده 60 قانون کار اضافه کاری استثنایی بیشتر از 4 ساعت در روز پیش بینی شده است. در ماده 60 تنها در شرایطی ارجاع کار اضافه بیشتر از میزان مقرر در ماده 59 مجاز دانسته شده که موارد زیر پیش آمده باشد:

الف) برای پیشگیری از حوادث قابل پیش بینی و یا بهسازی و ترمیم خرابی و خسارت‌های که نتیجه حوادث مذکور است.

ب) در صورتی که فعالیت کارگاه به دلیل بروز حوادث و یا اتفاق طبیعی مانند سیل، زلزله و یا اوضاع و احوال غیر قابل پیش بینی دیگر متوقف شده باشد و کارگران برای بازگرداندن فعالیت به کارگاه مشغول به کار باشند.

اهمیتی که اضافه کاری استثنایی برای قانونگذار دارد کارفرما را مکلف کرده که پس از انجام اضافه کاری استثنایی حداکثر تا 48 ساعت موضوع را به اداره کار محل اطلاع دهد. اداره کار ضرورت و مدت اضافه کاری را تعیین می‌کند.

برخی سوالات و دیدگاه‌های اشتباه و درست در مورد ساعات کاری کارگران طبق مقررات اداره کار

1-منظور از 192 ساعت کار چیست؟

بسیار شنیده می شود که ساعات کار موظفی و مجاز در طول هر ماه برای کارگران باید معادل 192 ساعت کار باشد. علت رایج شدن این دیدگاه این است که اگر ماهی را فرض کنیم که غیر از 4 جمعه‌ هیچ تعطیل رسمی دیگری نداشته باشد. در این ماه تعداد روزهای کاری 26 روز خواهد بود که با ضرب در ساعت کار روزانه کارگران که 7.33 است عدد 192 ساعت به دست می‌آید.

این دیدگاه نه اشتباه کامل است و نه درست. بلکه در برخی ماه‌ها که تعداد روز غیر تعطیل 26 روز است ساعات کار مجاز ماهانه 192 ساعت خواهد بود. پس منظور از 192 ساعت کار می‌تواند چنین ماه هایی باشد.

2- آیا 220 ساعت کار در ماه برای کارگران در قانون کار تعریف شده است؟

ریشه بوجود آمده این دیدگاه که کاملا اشتباه است از اینجا بوجود آمده که تعداد کل 30 روز ماه را در ساعت کار موظفی روزانه کارگران که 7.33 است ضرب کنیم. با این محاسابت 220 ساعت کار در ماه برای کارگران به دست می آید.

همانطور که گفته شد این دیدگاه اشتباه است و در هیچ ماهی از سال ساعت کار موظفی ماهانه 220 ساعت نخواهد بود.