0 تا 100 اضافه کاری کارگران قانون کار و شرایط دریافت آن

یکی از مهم ترین قسمت های فیش حقوقی کارگران قانون کار اضافه کاری است که سوالات بسیاری پیرامون آن مطرح می شود و به جرات می توان گفت که نحوه محاسبه آن همیشه از دغذغه های کارفرمایان و کارگران بوده است. برای درک بهتر این موضوع و رفع ابهامات آن در این مقاله از سایت کارتابان، شرایط و فرمول محاسبه را بطور کامل شرح می دهیم. 

اضافه کاری چیست؟

مطابق قانون به کاری اضافه کاری گفته می شود که کاری بیشتر از ساعات کاری و موظف روزانه (که معادل ۴۴ ساعت در هفته و هشت ساعت در روز ) انجام شود. اضافه کاری دارای مزیت برای کارفرما و کارگر است. کارفرما بهره بیشتری در جهت کارایی کارگاه و جلوگیری از استخدام نیروی جدید برای انجام کار مضاعف را دارد و برای کارگر مزد و مزایای مالی دارد.

نکته ای که در اضافه کاری می بایست به آن توجه کرد این است که اضافه کار قاعده و روال معمول کار در کارگاه نباید باشد. اضافه کاری فقط در شرایط محدود و خاصی انجام می شود.

روال نبودن اضافه کار در قانون کار به صراحت مورد تایید قرار گرفته است چرا که اگر بنا بود اضافه کاری روال عادی کار شود نیازی نبود کار به سقف معینی محدود شود.  

در کشورهای توسعه یافته اضافه کاری فقط در مواقع ضروری انجام می گیرد و هیچ گاه به عنوان روال کاری نیست، چرا که تبعات آن از مزایای آن بیشتر است. یکی از این تبعات کسر حق بیمه است.

البته در ایران نیز طبق قوانین تامین اجتماعی اضافه کاری مشمول کسر حق بیمه است. چرا که جزو درآمد مشمول کسر بیمه کارگر تلقی می شود. به عبارتی اضافه کاری کارگران قانون کار مشمول کسر بیمه بوده و در محاسبه حق بیمه کارگر تاثیر خواهد داشت. اگر کارگر در سال های پایانی کار خود و نزدیک بازنشستگی باشد، مبلغ اضافه کاری در مستمری بازنشستگی او نیز تاثیر گذار خواهد بود.

اضافه کار در قانون کار چه شرایطی دارد؟

در قانون کار ساعات کاری هر کارگاه می بایست مطابق با ۴۴ ساعت در هفته و نباید از هشت ساعت در طول روز بیشتر باشد. طبق ماده 59 قانون کار در صورت کار بیشتر از ساعت کار موظفی می بایست اضافه کار محسوب شود که دارای شرایط خاصی است. که در ادامه به شرح این شرایط می پردازیم: 

1. با توافق کارگر و کارفرما  باشد.
2. هزینه اضافه کار محاسبه و پرداختی بابت این ساعات اضافه کاری می بایست صورت گیرد. 
3. بصورت موقت باشد، بیشتر از ۴ ساعت در روز نباشد مگر در شرایط اضطرار.
4. کارگر شب کار نباشد. 
5. کارگر به کارهای سخت و زیان بار مشغول نباشد. 
6. کارگر نوجوان نباشد. 

طبق تبصره ماده ۵۹ قانون کار:

انجام اضافه کار نباید بیشتر از ۴ ساعت در روز باشد مگر در موارد استثنا در غیر اینصورت کارفرما برای کار بیشتر از ۴ ساعت در روز بطور مداوم می بایست نیروی کار جدید استخدام نماید. در صورت رعایت نکردن شرایط فوق در صورت بروز اتفاق برای کارگر، کارفرما باید پاسخگو باشد و باید خسارت پرداخت کند. 
نکته: اضافه کاری در صورتی محاسبه می شود که ساعات کاری کامل شده باشد. در مورادی که ساعات کار اضافه کار بیشتر از حد معمول ( منظور ساعات کار معمول در سازمان که می بایست انجام شود) میزان ساعات، اضافه کاری محسوب نمی شود. 

هر کارگر باید چند ساعت کار کند؟

طبق ماده ۵۱ قانون کار، ساعت کاری هر کارگر نباید از ۸ ساعت بیشتر در شبانه روز باشد و در هفته نیز نباید بیشتر از ۴۴ ساعت باشد. این ساعات کاری برای مشاغل سخت و زیان آور متفاوت است. در مشاغل سخت و زیان آور ساعات کاری نباید از ۶ ساعت در روز تجاوز کند و در هفته باید حداکثر ۳۶ ساعت کار باشد. 

• ساعات صرف صبحانه، نهار جز ساعت کار محسوب نمی شود. البته در صورت رویه و عرف بودن ساعات نهار و صبحانه جز موراد عادی ساعات کاری، می بایست این روال ادامه پیدا کند. 
• میزان ساعات کاری با توجه به ماه ۳۰ روز، ۳۱ روز و ۲۹ روز و تعطیلات رسمی و روزهای جمعه در هر ماه متفاوت است.

ساعات مشخص شده در هفته این امکان را به کارفرما می دهد تا با توافق کارگر ساعات کار در بعضی از روزها بیشتر از روز های دیگر باشد ولی در مجموع ساعات کاری هفته نباید تجاوز کند. ساعات کاری بیشتر از ساعات مشخص شده در قانون کار اضافه کاری محسوب می شود و کارفرما موظف به پرداخت دستمزد آن است. در سال 1400 با توجه به تعطیلات رسمی ساعات کاری بصورت ماهیانه مطابق با جدول ذیل خواهد بود. 

برای محاسبه اضافه کار کارگران قانون کار اطلاع از جدول ساعات کار موظفی کارگران الزامی است.

سال	ماه	روزهای ماه	تعداد جمعه	تعداد تعطیل رسمی غیر جمعه	تعداد روز کاری	ساعات کار موظفی
1400	فروردن	31	4	6	21	154
1400	اردیبهشت	31	5	3	23	169
1400	خرداد	31	4	2	25	183
1400	تیر	31	4	1	26	191
1400	مرداد	31	5	3	23	169
1400	شهریور	31	4	0	27	198
1400	مهر	30	5	4	21	154
1400	آبان	30	4	1	25	183
1400	آذر	30	4	0	26	191
1400	دی	30	4	1	25	183
1400	بهمن	30	5	1	24	176
1400	اسفند	29	4	2	23	169
	جمع	365	52	24	289	2120

چنانچه کارگران در طول هر یک از ماه های سال 1400 بیشتر از ساعت کار موظفی مشخص شده در جدول کار کرده باشند، اضافه کار محسوب می شود. در نتیجه فرمول محاسبه اضافه کاری کارگران به صورت زیر خواهد بود.

ساعات کار موظفی ماه – ساعات کار کرد کارگر در یک ماه = ساعات اضافه کاری کارگر

مثال محاسبه ساعات اضافه کاری ۱۴۰۰

اگر کارگری در طول ماه تیر سال ۱۴۰۰ در مجموع ۲۴۰ ساعت کارکرد داشته باشد چند از ساعات کاری وی اضافه کاری محسوب می شود؟

کارکرد موظفی تیر ماه سال ۱۴۰۰ به میزان ۱۹۱ ساعت است. بنابراین با کسر ساعات کار موظفی به میزان ۱۹۱ ساعت از کارکرد کارگر به میزان ۲۴۰ ساعت باقی مانده به عنوان ساعات اضافه کار کارگر به میزان ۴۹ ساعت اضافه کاری به دست می آید.

مبلغ و درصد فوق العاده اضافه کاری چقدر است؟

فوق العاده اضافه کار به مبلغی گفته می شود که بیشتر از ساعت کاری عادی بابت کار در ساعات اضافی پرداخت می شود. طبق ماده 59 قانون کار نرخ اضافه کار با ضریب ۱.۴ محاسبه می گردد.

این مبلغ شامل مزد عادی و 40 درصد فوق العاده اضافه کاری است که در نهایت 140 درصد می شود. به ۴۰% اضافه که بابت ساعات اضافه کاری به مبلغ یک ساعت کار اضافه پرداخت می شود فوق العاده اضافه کاری گفته می شود. 

تعطیل کاری چیست؟

در قانون کار عبارت و عنوان تعطیل کاری وجود ندارد ولی طبق ماده 63 قانون کار در تمامی تعطیلات رسمی کشور کارگران نیز تعطیل هستند. مزد و مزایای کارگران در روزهای تعطیل رسمی و جمعه و 11 اردیبهشت بدون اینکه کارگر کار کرده باشد باید پرداخت شود. اگر کارگر در روزهای تعطیل رسمی مشغول به کار باشد، به شرطی که در روز دیگری به جای آن تعطیل نباشد منجر به اضافه کار خواهد شد.  

کارگران در صورت کار در روز تعطیل مزدی متفاوت با روز های دیگر دریافت می کنند. اگر کارگری در روز تعطیل رسمی کار کند 40% مازاد مزد عادی دریافت می کند. به عبارت دیگر ۱۴۰ درصد دریافت می کند. البته محاسبه جمعه کاری متفاوت از روز کاری تعطیل رسمی است، که در ادامه به توضیح کامل در مورد آن می پردازیم. 

اضافه کار اجباری کارگران چیست؟

در بند الف ماده 59 قانون کار اضافه کار باید با موافقت کارگر انجام پذیرد. ولی ماهیت برخی کارها به گونه ای است که به اجبار کارگر مازاد بر ساعت کاری مشغول به کار است.

کارها و مشاغل خدمات عمومی و امداد رسانی و درمانی را از جمله این مشاغل می توان به حساب آورد. سازمان آتش نشانی نمی تواند خدمات خود را در ساعات شب و روزهای تعطیل رسمی تعطیل نماید. بیمارستان ها و مراکز درمانی که به صورت شبانه روزی به مردم خدمت رسانی می کنند ساعات کاری و نوبت کاری کارگران خود را به صورت نوبتی و چرخشی برنامه ریزی می کنند و در چنین مشاغلی نیز اغلب اضافه کاری صورت می گیرد.

برخی اضافه کاری های اجباری نیز خارج از اجبار و الزام های کارهای خدماتی و عمومی هستند. یکی از مواردی که منجر به اضافه کاری اضافی می شود عدم وجود امنیت شغلی کارگران و کمبود شغل در جامعه است.

در چنین شرایطی کارگران خارج از اختیار و با اجبار توافق کار اضافه را می پذیرند. در موارد دیگری نیز کارگران به دلیل جبران حقوق و دستمزد و افزایش مبلغ دریافتی خود تن به انجام اضافه کاری در کارگاه ها می دهند.

کارگرانی که ۲۴ ساعت کار و ۲۴ ساعت استراحت می کنند نحوه انجام کار آنان اضافه کار اجباریست موضوع ماده ۵۳ قانون کار بوده و به این قبیل کارگران مستند به ماده ۵۸ قانون مرقوم برای هر ساعت کار در شب ۳۵ درصد اضافه بر مزد ساعت کار عادی تعلق می گیرد.

ضمناً مازاد بر انجام ۴۴ ساعت کار در هفته آنان اضافه کار اجباری محسوب می شود. طبق تبصره ماده ۵۹ قانون کار، انجام اضافه کار نباید بیشتر از ۴ ساعت در روز باشد مگر در موارد استثنا در غیر اینصورت کارفرما برای کار بیشتر از ۴ ساعت در روز بطور مداوم می بایست نیروی کار جدید استخدام نماید ولی در مواردی هست که طبق روال کار فرد مجبور به اضافه کار اجباریست.

برای مثال در ماموریت های کاری فرد گاها برای اتمام کار مجبور به اضافه کار اجباریست . در مواردی هم لزوم وجود فرد در روز تعطیلی جمعه است. برای مثال نگهبانان. در این حالت فرد مجبور به جمعه کاری  اجباریست و یک روز دیگر به عنوان روز تعطیل در هفته می بایست بجای جمعه تعطیل باشد. 

انواع اضافه کاری 

انواع اضافه کار را می توان بر حسب نوع انجام آن طبقه بندی کرد: 

• کارگرانی که الزام به انجام اضافه کار در هر روز دارند.
• کارگران نوبت کار
• کارگران شیفتی 
• کارگران شب کار
• کارگرانی که در تعطیلات رسمی و یا روز جمعه بنا بر نوع کارشان مجبور به اضافه کار هستند. 

فرمول محاسبه اضافه کار

محاسبه اضافه کار بستگی به نرخ ساعت کاری دارد. برای محاسبه اضافه کار ابتدا می بایست نرخ یک ساعت کار عادی کارگر را محاسبه کرد و ۴۰ درصد دستمزد هر ساعت کار را به نرخ  یک ساعت کار  اضافه کرد.  

به عبارت دیگر محاسبه نرخ اضافه کار برابر است با دستمزد یک ساعت کار معمولی ضرب در ۱.۴ که در ذیل می توانید فرمول را به اختصار ببینید. 

دستمزد یک ساعت اضافه کار = دستمزد یک ساعت کار روزانه + ۴۰ درصد از دستمزد یک ساعت

یا به عبارتی دیگر:

حقوق یک ساعت اضافه کار=۱.۴ × (حقوق یک ساعت کار عادی)

نکاتی که در مورد محاسبه اضافه کار باید به آن توجه داشت:

• تاخیر ورود به کارگاه یا تعجیل در خروج  به عنوان کسر کار است.  در برخی از سازمان ها کسر کار را از اضافه کار کسر می کنند که قابل تهاتر نیست چرا که اضافه کار ضریب متفاوتی با ساعات کاری عادی دارد. 
• سختی کار و یا مزایای سرپرستی در هنگام محاسبه اضافه کار باید لحاظ گردد. این موارد جز مزد و حقوق است و در محاسبه اضافه کار باید در نظر گرفته شوند. این در حالی است که مزایایی مانند مسکن، خواربار، کمک عائله مندی، نوبت کاری و شب کاری جز مزایای مستمر نیستند و لذا در محاسبه اضافه کار لحاظ نمی شوند.

مثال محاسبه فوق العاده اضافه کاری ماهانه در 4 مرحله

کارگری به عنوان سرپرست تولید دارای مزد توافقی 850000 ریال و پایه سنوات روزانه 72000 ریال و فوق العاده سرپرستی ماهانه 3.000.000 ریال است.

اگر این کارگر در ماه خرداد 1400 به میزان 250 ساعت کارکرد داشته باشد فوق العاده اضافه کاری خرداد ماه وی چقدر خواهد شد؟

الف: محاسبه ساعات اضافه کاری

در خرداد 1400 ساعات موظفی 183 ساعت است.

ساعات اضافه کار=250-183=67

ب: محاسبه مزد روزانه و ساعتی کارگر

مزد کارگر = مزد روزانه + پایه سنوات + فوق العاده سرپرستی روزانه = 850000+72000+100000=1022000 ریال

مزد ساعتی = مزد روزانه / 7.33 = 1022000/7.33=139364 ریال

ج: محاسبه مزد هر ساعت اضافه کار

مزد هر ساعت اضافه کار = مزد هر ساعت کار عادی * 1.4 = 139364*1.4=195110 ریال

د: محاسبه اضافه کار ماهانه

اضافه کار ماهانه =ساعات اضافه کار ماهانه * مبلغ هر ساعت اضافه کار = 67*195110=13.072.369 ریال

پس فوق العاده اضافه کاری ماهانه این کارکر مبلغ 13.072.369 ریال خواهد شد.

سوالات متداول پیرامون اضافه کار