آمار و ارقام حوادث ناشی از کار در کشور ما بالاست، این را هم آمار رسمی تایید می‌کند و هم خبرهای زیادی که در طول سال از تعداد این حوادث به گوش می‌رسد. آخرین آمار از حوادث ناشی از کار در ایران را علی حسین رعیتی‌فرد، معاون روابط کار وزارت کار ارائه داده است. طبق گفته وی، حوادث ناشی از کار سالانه باعث فوت حدود ۸۰۰ کارگر و قطع عضو و مصدومیت نزدیک به ۱۳ هزار کارگر می‌شود. این ارقام البته نمی‌تواند دقیق باشد چراکه بخش قابل توجهی از حوادث ناشی از کار ثبت نمی‌شوند. از سمتی هم تقریبا آماری از بیماریهای ناشی از کار در دست نداریم.
قانون‌کار از ماده ۸۵ تا ۹۵ به موضوع حفاظت فنی و بهداشت پرداخته و ایجاد کمیته حفاظت فنی و بهداشت کار یکی از راه‌هایی است که قانون برای کاهش حوادث و بیماریهای ناشی از کار پیش‌بینی کرده است. برابر با ماده ۹۳ قانون‌کار «به منظور جلب مشارکت کارگران و نظارت بر حسن اجرای مقررات حفاظتی و بهداشتی در محیطکار و پیشگیری از حوادث و بیماری‌ها، در کارگاه‌هایی که وزارت کار و امور اجتماعی و وزرات بهداشت، درمان و آموزش پزشکی ضروری تشخیص دهند کمیته حفاظت فنی و بهداشت کار تشکیل خواهد شد». «تبصره یک این ماده، کمیته مذکور را متشکل از «افراد متخصص در زمینه حفاظت فنی و بهداشت حرفه‌ای و امور فنی کارگاه» می‌داند. همچنین در ادامه بیان می‌کند که دونفر از اعضا به منظور «برقراری ارتباط بین کمیته مذکور با کارفرما و وزارت کار و وزارت بهداشت تعیین می‌شوند».
درباره این کمیته، کم و کیف آن، میزان اثرگذاری‌اش بر کاهش حوادث ناشی از کار و توان این کمیته در مناسبات بازار کار ایران با محمد نظری (کارشناس مهندسی بهداشت حرفه‌ای و ایمنی کار) گفتگو کردیم.
این کارشناس مهندسی بهداشت حرفه‌ای و ایمنی کار می‌گوید: وجود کمیته‌های حفاظت فنی بهداشت کار در کارگاه‌ها،نقش بسزایی در کاهش حوادث و بیماریهای ناشی از کار دارد. با تاکید سازمان بین‌المللی کار این کمیته‌ها در اغلب کشورهای دنیا تشکیل می‌شود و اعضای آن را نماینده کارگری و کارفرمایی و کارشناسان ایمنی کار و بهداشت حرفه‌ای تشکیل می‌دهند. هر ماه جلسه تشکیل می‌دهند، درباره مسائل مختلف مربوط به ایمنی و بهداشت محیط کار تصمیم گیری می‌کنند و حتی برخی مواقع ضرب‌العجل برای بهبود و یا انجام کاری تعیین می‌کنند. همه اینها مسلما بر ایمن سازی کارگاه‌ها تاثیر می‌گذارد و خیلی مواقع خطرها را شناسایی و مانع بروز حوادث می‌شود.
به گفته‌ی نظری؛ کارشناس ایمنی و بهداشتِ مقیم کارگاه، می‌تواند خیلی از حوادث و بیماریهای ناشی از کار را کاهش دهد.
وی می‌گوید: گرچه امکان دارد کارفرما خیلی اوقات زیربار توصیه‌های این کارشناسان نرود، اما در هر صورت این کارشناسان می‌توانند حداقل در بحث آموزش و فرهنگ‌سازی نقش زیادی داشته باشند. اینکه یک نفر مستقیم بالاسر کار باشد، مستمر آموزش و تذکر و هشدار بدهد و از طرفی برای مدیران نامه بنویسید خیلی تاثیرگذار است. همین نوشتن نامه برای مدیر، مسئولیت حقوقی می‌آورد که اگر حادثه‌ای رخ داد، نتواند از زیربار مسئولیت شانه خالی کند.
از انتقادهایی که به این سیستم می‌شود این است که به هرحال کارشناس ایمنی و بهداشت حرفه‌ای به استخدام کارفرما در‌می‌آید و از وی دستمزد می‌گیرد، پس خیلی نمی‌تواند نقش مستقلی داشته باشد. نظر شما چیست؟ این کارشناس مهندسی بهداشت حرفه‌ای و ایمنی کار در پاسخ به این سوال می‌گوید: نباید نقش چانه‌زنی نیروهای ایمنی و بهداشت کار در کارگاه را نادیده بگیریم. من به عنوان مسئول ایمنی و بهداشت کار یک شرکت اگرچه از کارفرما حقوق می‌گیرم اما به هرحال وظیفه‌ام این است که ایمنی و بهداشت کار را در آن مجموعه هم برای کارگران و هم کارفرما جا بیندازم. برخی مواقع کارفرما می‌گوید توان خرید فلان کمربند خارجی را ندارم و به جایش کمربند ایمنی ارزانتر می‌خرم، یا مثلا برای ایمنی‌سازی برق کارگاه چانه‌زنی می‌کنیم و در نهایت کارفرما به انجام قسمتی از ایمنی رضایت می‌دهد. این چانه‌زنی‌ها موقعی پیش می‌آید که مسئول ایمنی و بهداشت کار در کارگاه حضور داشته باشد. درغیراینصورت شاید کارفرما اصلا به این مسائل توجه نکند، که این حوادث کار را در یک کارگاه افزایش می‌دهد.
آیا همه کارگاه‌ها کمیته ایمنی و بهداشت کار دارند؟ نظری در جواب این سوال می‌گوید: خیر، طبق آیین‌نامه کمیته حفاظت فنی و بهداشت کار مصوب هیئت وزیران، کارگاه‌های بالای ۲۵ نفر باید یک مسئول ایمنی کار و یک مسئول بهداشت حرفه‌ای معرفی کنند. در کارگاه‌های زیر ۲۵ نفر اجباری به تشکیل کمیته حفاظت فنی و گرفتن مسئول ایمنی نیست، مگر به تشخیص بازرس کار و یا بازرس بهداشت حرفه‌ای وزارت بهداشت. این بازرسان می‌توانند در صورت تشخیص بالابودن ریسک کار و یا وجود مواد شیمیایی و یا عوامل خطر در کارگاه، کارفرما را وادار به داشتن مسئول ایمنی و بهداشت کار کنند. کارگاه‌های زیر ۲۵ نفر معمولا مشاور می‌گیرند که این افراد هرچند وقت یکبار می‌آیند و سری به کارگاه می‌زنند.
پس همه کارگاه‌های بالای ۲۵ نفر از این کمیته بهره‌مند هستند؟ بازهم جواب منفی است، حضور کمیته حفاظت فنی و بهداشت کار برای کارگاه‌های بالای ۲۵ نفر الزام قانونی دارد، ولی چون قانون کار مجازاتی برای تخطی از ماده ۹۳ درنظر نگرفته است بنابراین خیلی ضمانت اجرایی ندارد. در واقع در اینجا ترکِ فعل جرم نیست مگر اینکه بازرسان کار ماده ۹۳ را بهانه کنند و بگویند چون کارگاه مسئول ایمنی و بهداشت حرفه‌ای ندارد پس برخی از مواد فصل ۴ قانون‌کار اجرایی نمی‌شود.
نظری به اهمیت بازرسی کار در کنار حضور کارشناسان ایمنی و بهداشت کار در کاهش حوادث اشاره می‌کند و می‌گوید: بعضی اوقات کارفرما زیربار پیشنهادات کارشناسان ایمنی و بهداشت نمی‌رود در این صورت چنانچه بازرسی‌کار به طور مدام اتفاق بیفتد، قدرت این کارشناسان هم افزایش پیدا می‌کند.
براساس گفته این کارشناس، بازرسی‌ها باید حاکمیتی و دولتی باشد نه خصوصی. بازرس کار باید همیشه به کارگاه‌ها سرک بکشد و با اخطاری که به کارفرما می‌دهد او را از پرداخت جریمه بترساند. در این صورت قدرت مانور کارشناس هم بالا می‌رود، او می‌تواند کارفرما را مجاب کند که ایمنی و بهداشت محیط کار را تا جایی که امکان دارد بالا ببرد. مثلا بگوید اگر وسیله ایمنی خریده نشود و یا تهویه فلان بخش از کارگاه درست نشود در بازرسی بعدی باید جریمه پرداخت کنیم. در واقع حضور این دو در کنار هم می‌تواند نقش بسیار زیادی در کاهش حوادث و بیماریهای ناشی از کار داشته باشد.
وی ادامه می‌دهد: متاسفانه بازرس کار در ایران کم است و این تاثیر بسیاری بر افزایش حوادث ناشی از کار دارد. آنطور که مسئولان می‌گویند در حال حاضر ۸۰۰ بازرس کار و حدود ۲ هزار بازرس بهداشت حرفه‌ای داریم. که این تعداد به نسبت کارگاه‌های فعال بسیار ناچیز است و عملا نمی‌تواند خیلی نقش تعیین کننده داشته باشد.
این کارشناس بهداشت حرفه‌ای و ایمنی کار می‌گوید: نه تنها تعداد بازرسان ما کم است بلکه از طرفی به نظر نمیرسد اراده‌ای برای سروسامان دادن به این قضیه وجود داشته باشد.
نظری در ادامه به موضوع دیگری اشاره می‌کند. وی کیفیت آموزش کارشناسان ایمنی و بهداشت را مهم می‌داند و می‌گوید: رشته ایمنی کار و حفاظت فنی امروز در بسیاری از دانشگاه‌های مطرح کشور آموزش داده می‌شود. برخی دوستان زیرنظر دانشگاه‌های علوم پزشکی و برخی زیرنظر دانشگاه‌های تابع وزارت علوم، رشته‌های مهندسی بهداشت حرفه‌ای و ایمنی کار و ایمنی صنعتی خوانده‌اند. اینها کارشناسانی هستند که حضورشان برای کاهش حوادث ناشی از کار در کارگاه‌ها و کارخانه‌ها نیاز است.
وی ادامه می‌دهد: متاسفانه در سالهای گذشته در برخی از دانشگاه‌های که از کیفیت کافی برخوردار نیستند، آن هم به صورت بدون کنکور، در این رشته‌ها دانشجو جذب می‌شود. اگر دانشجویان و کارشناسان این حوزه پایه علمی قوی نداشته باشند نمی‌توانند نقش خود را برای کاهش حوادث ناشی از کار به درستی ایفا کنند و این باعث افت سطح ایمنی و بهداشت کار در صنعت می‌شود. کارشناس این حوزه باید قدرت چانه‌زنی داشته باشد و به قدری از لحاظ علمی قوی باشد که در برابر کارفرما به راحتی سرخم نکند. علاوه بر اینها سواد کافی داشته باشد تا فرد بتواند دائم اطلاعات خود را بروز کند. ریسک‌ها و خطرات آنی که در اثر دستگاه‌های جدید و فرآیندهای شیمیایی جدید و محصولات شیمیایی جدید ایجاد می‌شود را شناسایی کند و راه‌های خطر را ببندد.
نظری می‌گوید: در حوزه ما متون ترجمه شده و بومی در بحثهای ایمنی و بهداشت حرفه‌ای بسیار کم است و فرد باید تسلط کافی به متون اصلی داشته باشد، جستجو کند تا جایی که می‌تواند دانش خود را به روز کند.
او تاکید می‌کند نیروی کار در حوزه ایمنی و بهداشت باید باکیفیت باشد تا به کاهش حوادث کار کمک کند درغیر اینصورت نمی‌توان امید زیادی به کارایی او داشت.
درباره حوادث ناشی از کار پست های زیر را نیز می‌توانید بخوانید