مواد 1 و 2 قانون بیمه بیکاری به صورت زیر است:
ماده ۱ – كلیه مشمولین قانون تأمین اجتماعی كه تابع قوانین كار و كار كشاورزی هستند مشمول مقررات این قانون می باشند.
تبصره – گروههای زیر از شمول مقررات این قانون مستثنی هستند:
۱ – بازنشستگان و از كار افتادگان كلی.
۲ – صاحبان حرف و مشاغل آزاد و بیمه شدگان اختیاری.
۳ – اتباع خارجی.
ماده ۲ – بیكار از نظر این قانون بیمه شده ای است كه بدون میل و اراده بیكار شده و آماده كار باشد.
تبصره ۱ – بیمه شدگانی كه به علت تغییرات ساختار اقتصادی واحد مربوطه به تشخیص وزارتخانه ذیربط و تأیید شورای عالی كار بیكار موقت شناخته شوند نیز مشمول مقررات این قانون خواهند بود.
تبصره ۲ – بیمه شدگانی كه به علت بروز حوادث قهریه و غیرمترقبه از قبیل سیل، زلزله، جنگ، آتش سوزی و … بیكار می شوند با معرفی واحد كار و امور اجتماعی محل از مقرری بیمه بیكاری استفاده خواهند كرد.
طبق ماده 1، کارهای کشاورزی مشول قانون بیمه بیکاری هستند و از استثناهای عدم شمول نیستند. آنچه موجب عدم تعلق بیمه بیکاری به کارهای کشاورزی در برخی شرایط می شود از ماده 2 ناشی می شود که در آن بیکاری بدون میل و اراده شرط شده است.
بند 1 تفاهم نامه شماره ۱۱۸۷۳۹ مورخ ۱۳۸۴/۱۲/۱ وزارت کار و امور اجتماعی و سازمان تامین اجتماعی به صورت زیر است:
۱) در خصوص کارگران شاغل در کارهای با ماهیت دائمی که کار آنان جنبه مستمر دارد لیکن دارای قرارداد مدت موقت می‌باشند در صورتی که قرارداد آنها حداقل یک بار تمدید شده و یا مدت سابقه آنها در آخرین کارگاه کمتر از یک سال نباشد با دارا بودن سایر شرایط مندرج در قانون از مزایای بیمه بیکاری بهره‌مند خواهند شد. بدیهی است افراد شاغل در کارهای فصلی که در پایان فصل کار بیکار میگردند و یا کارگران شاغل در کارهای با ماهیت غیر دائمی (نظیر پروژه‌ها فعالیت‌های عمرانی و نظایر آن) که در پایان کار قرارداد و یا اتمام بخشی از کار بعنوان عدم نیاز بیکار میگردند مشمول بیمه بیکاری نخواهند شد.
در این بند به صراحت ذکر شده است که اگر کارگران فصلی در پایان فصل کار بیکار شوند مشمول بیمه بیکاری نخواهند شد. پس اگر بیکاری قبل از پایان فصل کار و در اثنای فصل کار اتفاق افتاده باشد مشمول بیمه بیکاری خواهد بود.
طبق ماده 8 آیین نامه اجرایی بیمه بیکاری تشخیص غیر ارادی بودن بیکاری بر عهده اداره کار بوده و تامین اجتماعی صرفا از بابت وجود سوابق مورد نیاز مندرج در بند الف ماده ۶ قانون قانون بیمه بیکاری (الف – بیمه شده قبل از بیكار شدن حداقل (۶) ماه سابقه پرداخت بیمه را داشته باشد.) اظهار نظر می کند.
در صورتی که کارگر کشاورزی و فصلی در قبل از اتمام فصل کار به صورت غیر ارادی بیکار (اخراج) شده باشد می تواند درخواست بیمه بیکاری خود را ثبت نماید. رسیدگی به این درخواست ابتدا در اداره کار و سپس تامین اجتماعی صورت می گیرد. اگر اداره کار با بیمه بیکاری موافقت کند و تامین اجتماعی صرفا به دلیل کشاورزی و فصلی بودن کار مخالفت کند، در این شرایط باید اختلاف بین اداره کار و تامین اجتماعی به اطلاع اداره کار برسد و نظر نهایی را اداره کار صادر می کند.
اگر در نهایت هر دو اداره با بیمه بیکاری صرفا به دلیل کشاورزی و فصلی بودن کار مخالفت کنند از طریق شکایت در دیوان عدالت اداری قابل طرح و پیگیری است.
