جزییات چگونگی اجرای همه قوانین طی آیین نامه اجرایی که در هیات دولت یا سایر مراجع ذیصلاح تصویب می شود تعیین می‌شود. آیین نامه اجرایی قانون بازنشستگی مشاغل سخت و زیان آور نیز در سال 1380 در هیات دولت تصویب شده است. قسمت هایی از این آیین نامه در سال های بعد اصلاح و آیین نامه جدید اجرایی مشاغل سخت و زیان آور تصویب شد.
متن کامل آیین نامه اجرایی اصلی مشاغل سخت و زیان آور در ادامه قرار داده شده است. فایل PDF آیین نامه اصلی اجرایی مشاغل سخت و زیان آور از انتهای این مقاله قابل دانلود است.
آیین نامه اجرایی بند (۵) جزء (ب) ماده واحده قانون اصلاح تبصره (۲) الحاقی ماده (۷۶) قانون اصلاح مواد (۷۲) و(۷۷) و تبصره ماده (۷۶) قانون تأمین اجتماعی مصوب ۱۳۵۴ و الحاق دو تبصره به ماده (۷۶) مصوب ۱۳۷۱ – مصوب۱۳۸۰
وزارت کار و امور اجتماعی – وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی هیأت وزیران در جلسه مورخ ۱۳۸۰.۱۲.۲۲ بنا به پیشنهاد مشترک شماره ۱۲۹۰۲۶ مورخ ۱۳۸۰.۱۲.۱۹ وزارتخانه‌های کار و مور اجتماعی و‌بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و سازمان تأمین اجتماعی و به استناد بند(۵) جزء (ب) ماده واحده قانون اصلاح تبصره(۲) الحاقی ماده (۷۶) قانون‌اصلاح مواد (۷۲) و (۷۷) و تبصره ماده (۷۶) قانون تأمین اجتماعی مصوب ۱۳۵۴ و الحاق دو تبصره به ماده (۷۶) مصوب ۱۳۷۱ – مصوب ۱۳۸۰ -آیین نامه اجرایی بند یاد شده را به شرح زیر تصویب نمود:
فهرست مطالب
متن آیین نامه اجرایی بازنشستگی سخت و زیان آور مصوب ۱۳۸۰
ماده ۱ – کارهای سخت و زیان‌آور کارهایی است که در آنها عوامل فیزیکی، شیمیائی، مکانیکی و بیولوژیکی محیط کار غیر استاندارد بوده و در اثر‌اشتغال بیمه شده تنشی به مراتب بالاتر از ظرفیتهای طبیعی(جسمی و روانی) در وی ایجاد می‌شود که نتیجه آن بروز بیماری شغلی و عوارض ناشی از‌آن می‌باشد. مشاغل سخت و زیان‌آور موضوع این ماده به دو گروه تقسیم می‌شوند:
الف – مشاغلی که صفت سخت و زیان آوری با ماهیت شغلی وابستگی داشته اما می‌توان با بکارگیری تمهیدات بهداشتی، ایمنی و تدابیر فنی مناسب‌توسط کارفرما سختی و زیان‌آوری آنها را حذف نمود.
ب – مشاغلی که ماهیتاً سخت و زیان‌آور بوده و با بکارگیری تمهیدات بهداشتی، ایمنی و تدابیر فنی توسط کارفرما، صفت سختی و زیان‌آوری آنها‌کاهش یافته ولی کماکان سخت و زیان‌آوری آنها حفظ می‌گردد.
ماده ۲ – تعیین سخت و زیان‌آور بودن مشاغل موضوع ماده (۱) و نوع آن(گروه «الف» و گروه «ب») در هر کارگاه با بررسی سوابق، انجام بازدید و‌بررسی شرایط کار توسط کارشناسان بهداشت حرفه‌ای وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و بازرسان وزارت کار و امور اجتماعی و با تایید آن‌توسط کمیته استانی موضوع این آیین نامه انجام می‌گیرد.
تبصره – کارفرمایان کارگاهها مکلفند با کارشناسان و بازرسان موضوع این ماده همکاری و مدارک مورد نیاز را در اختیار آنان قرار دهند.
ماده ۳ – کارفرمایان کلیه کارهای سخت و زیان آور که تمامی یا برخی از کارهای آنها سخت و زیان‌آور می‌باشند مکلفند اقدامات زیر را انجام دهند:
۱ـ کارفرمایان کارگاههای تأسیس شده، تا تاریخ قانون یاد شده مکلفند حداکثر ظرف ۲ سال از تاریخ مزبور، نسبت به ایمن‌سازی عوامل و شرایط محیط‌کار مطابق حد مجاز و استانداردهای مشخص شده در قانون کار و آئین‌نامه‌های مربوط (مصوب شورایعالی حفاظت فنی) و سایر قوانین موضوعه در این‌زمینه اقدام نمایند.
در مورد کارگاههایی که پس از تصویب قانون یاد شده ایجاد می‌گردد کارفرمایان مربوط مکلفند گواهی لازم را از وزارتخانه‌های کار و امور اجتماعی و بهداشت، درمان و آموزش پزشکی مبنی بر رعایت ایمنی بهداشت و استاندارد بودن آنها طبق قانون کار اخذ نمایند. اجازه فعالیت این قبیل کارگاهها‌مشروط به ارایه گواهی مزبور می‌باشد.
۲ـ کارفرمایان مکلفند شاغلین در کارهای سخت و زیان‌آور را حداقل سالی یکبار به منظور آگاهی از روند سلامتی و تشخیص بهنگام بیماری و پیشگیری‌از فرسایش جسمی و روحی آنان توسط مراکز بهداشتی و درمانی مورد معاینه قرار داده و نتیجه را در پرونده‌های مربوط ضبط و یک نسخه از آن را به‌سازمان تأمین اجتماعی ارایه نمایند.
۳ـ تغییر شغل بیمه شده که در معرض فرسایش جسمی و روحی ناشی از اشتغال در کارهای سخت و زیان‌آور باشد بر طبق مقررات پیش‌بینی شده در‌قانون کار صورت می‌گیرد.
۴ـ معاینات قبل از استخدام طبق ماده (۹۰) قانون تأمین اجتماعی – مصوب ۱۳۵۴ – انجام می‌گیرد.
ماده ۴ – به استناد تبصره (۱) ماده (۹۶) قانون کار مقررات و ضوابط انجام معاینات پزشکی موضوع ماده (۳) این آیین‌نامه اعم از قبل از استخدام و‌ادواری اختصاصی و هر گونه معاینات پزشکی دیگر در این ارتباط مطابق با دستورالعمل‌ها و آیین‌نامه‌های جاری وزارت بهداشت، درمان آموزش‌پزشکی خواهد بود. تبصره – وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی موظف است تمهیدات لازم برای اعلام نتایج معاینات موضوع این ماده متناسب با شرح وظایف‌سازمان‌های ذیربط بعمل آورد.
ماده ۵- حذف صفت سخت و زیان‌آوری کار در اثر بکارگیری تمهیدات بهداشتی، ایمنی و تدابیر فنی توسط کارفرما بعد از گذشت «۲» سال از تاریخ‌تصویب قانون در هر کارگاه و خروج شغل از شمول این آیین‌نامه و یا استمرار سخت و زیان‌آوری کار، پس از اعلام نتایج بازدید و بررسی شرایط کار‌توسط کارشناسان موضوع ماده (۲) این آیین‌نامه و تایید کمیته استانی کارهای سخت و زیان‌آور انجام می‌گیرد.
تبصره – وزارتخانه‌های بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و کار و امور اجتماعی مکلفند گزارش بازدید خود از کلیه کارگاههایی که تمام یا برخی از‌مشاغل آنها سخت و زیان آور تشخیص داده شده است را به کمیته استانی مربوط ارایه نمایند.
ماده ۶ – در صورتی که گزارش کارشناسان موضوع ماده (۵) این آیین‌نامه پس از تایید کمیته استانی حاکم از عدم کاهش یا حذف عوامل زیان‌آور و‌بیماری‌زای محیط کار از سوی وزارتخانه‌های کار و امور اجتماعی و بهداشت، درمان و آموزش پزشکی بعمل خواهد آمد.
ماده ۷ – سیاستگذاری کشوری کارهای سخت و زیان آور موضوع این آیین‌نامه، ارزیابی مجدد مشاغلی که بدواً سخت و زیان آور تعیین شده‌اند ولی بر‌اساس اطلاعات بعدی نیاز به بازنگری دارند. ایجاد هماهنگی و نظارت بر عملکرد و رسیدگی به درخواست کمیته‌های استانی موضوع ماده (۸) به‌منظور تشخیص و تطبیق مشاغل سخت و زیان آور کمیته استانی متشکل از اعضای زیر در هر استان تشکیل می‌گردد:
۱ـ مدیر کل کار و امور اجتماعی استان به عنوان رییس کمیته
۲ـ معاون بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی، درمانی دانشگاه.
۳ـ مدیر تشکل تأمین اجتماعی استان
۴ـ یک نفر بازرس کار با معرفی اداره کل کار و امور اجتماعی استان.
۵ـ دو نفر کارشناس مسؤول بهداشت حرفه‌ای که یک نفر از آنها از زنان خواهد بود با معرفی مدیریت درمان تأمین اجتماعی استان. ۶ـ یک نفر کارشناس بهداشت حرفه‌ای با معرفی مدیریت درمان تأمین اجتماعی استان.
تبصره ۱- حضور نماینده بیمه شده و کارفرما در جلسات بدون حق رای اجتماعی استان.
تبصره ۲- جلسات کمیته‌های استانی در اداره کل کار و امور اجتماعی تشکیل و با حضور «۵» نفر از اعضاء رسمیت می‌یابد و تصمیمات جلسه با‌اکثریت آراء حاضرین معتبر و لازم‌الاجرا می‌باشد.
تبصره ۳- در استانهایی که دانشکده علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی مستقل وجود دارد در صورت طرح پرونده‌های مرتبط با منطقه تحت‌پوشش، کارشناس مسئول بهداشت حرفه‌ای معاونت بهداشتی دانشکده مزبور، جایگزین کارشناس مسئول بهداشت حرفه‌ای معاونت بهداشتی دانشگاه خواهد بود.
تبصره ۴- با تصویب کمیته استانی دعوت از افراد صاحب نظر و اساتید مربوط جهت شرکت در جلسات بدون حق رای بلامانع است.
ماده ۹- وظایف کمیته‌های استانی به شرح زیر می‌باشد:
۱ـ تعیین و تطبیق مشاغل سخت و زیان‌آور با مواد این آیین‌نامه و اعلام به مراجع ذیربط و توجه ویژه به بانوان شاغل مشمول مشاغل سخت و زیان‌آور‌به خصوص در دوران بارداری و شیردهی.
۲ـ بررسی و تشخیص مشاغل موضوع ماده (۱) این آیین‌نامه که توسط بیمه شده، کارفرما یا سایر مراجع به عنوان مشاغل سخت و زیان آور معرفی شده‌و اعلام نتیجه به متقاضی و سازمانهای ذیربط.
۳ـ بررسی مواردی که با اتخاذ تدابیر لازم حالت سخت و زیان آوری شغل یا مشاغل از بین رفته و در زمره مشاغل عادی درآمده‌اند و اعلام آن به مراجع‌ذیربط به منظور حذف مزایا و امتیازات و… که به کار سخت و زیان‌آور تعلق گرفته است.
۴ـ بررسی و ارائه پیشنهاد مشاغل جدید برای طرح در شورای عالی حفاظت فنی برای تعیین سخت و زیان آور بودن و یا نبودن آن. ۵ـ اجرای سیاستها و مصوبات شورای عالی حفاظت فنی. تبصره – کارفرمایان کارگاهها مکلفند با کمیته موضوع ماده (۹) این آیین‌نامه همکاری و مدارک مورد نیاز را در اختیار آنان قرار دهند.
ماده ۱۰- وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی مکلف است هر ساله حدود تماس شغلی عوامل بیماری‌زا را به شورای عالی حفاظت فنی اعلام‌نماید شورای عالی مذکور موظف است مراتب را به کمیته‌های استانی کارهای سخت و زیان آور جهت اجرا اعلام نماید.
ماده ۱۱- در صورت تشخیص کمیته استانی مبنی بر قرار گرفتن کار در اعداد گروه (الف) و (ب) ماده (۱) این آیین‌نامه، کارفرما موظف است نسبت به‌حذف یا کاهش عوامل سختی و زیان‌آوری کار تا حد مجاز و تأمین استاندارهای لازم مورد تایید مراجع ذیربط در مهلت مقرر اقدام نماید. در غیر این‌صورت هر گونه عارضه، حادثه و غرامتهای ناشی از بیماری، از کار افتادگی و غیره به عهده کارفرما خواهد بود.
ماده ۱۲- علاوه بر کارهای سخت و زیان آور مشخص شده طبق مصوبات شورایعالی حفاظت فنی، موارد تایید شده توسط کمیته استانی و موارد زیر‌نیز سخت و زیان آور شناخته می‌شوند.
۱ـ کار در ندامتگاه‌ها و زندان‌ها.
۲- مشاغلی که مستقیماً در مراکز روان درمانی با بیماران روانی مرتبط هستند.
۳ـ خبرنگاری.
ماده ۱۳- نحوه توالی و تناوب اشتغال در مشاغل سخت و زیان‌آور:
۱ـ ایام زیر چنانچه در فواصل اشتغال به کارهای سخت و زیان آور واقع شود، به عنوان سابقه اشتغال در کارهای سخت و زیان‌آور محسوب می‌گردد.
الف- تعطیلات هفتگی.
ب- تعطیلات رسمی.
ج- ایام استفاده از مرخصی استحقاقی.
د- ایام استفاده از مرخصی بابت ازدواج یا فوت همسر، پدر، مادر و فرزندان به مدت ۳ روز با دریافت دستمزد در مورد مشمولان قانون کار.
ه- ایام استفاده از مرخصی استعلاجی یا استراحت پزشکی اعم از اینکه حقوق ایام مزبور توسط کارفرما پرداخت شود و یا اینکه بیمه شده از غرامت‌دستمزد ایام بیماری استفاده کرده است.
ماده 14- ایام و موارد زیر چنانچه در فواصل اشتغال بیمه شده به کارهای سخت و زیان آور واقع شود موجب زایل شدن توالی اشتغال وی در کارهای سخت‌و زیان آور نمی‌گردد.
الف- ایام خدمت وظیفه سربازی (دوران ضرورت و احتیاج) مشروط بر اینکه بیمه شده حداکثر تا دو ماه پس از پایان خدمت به کار سابق خود برگشته و‌یا اینکه در کار دیگری که سخت و زیان آور شناخته شده مشغول به کار شده باشد و همچنین ایام آماده به خدمت.
ب- دوران توقیف بیمه شده در صورتیکه منتهی به محکومیت وی نگردد و یا اینکه کارفرما بر اساس تکلیف قانونی حقوق دوران مزبور را به بیمه شده‌پرداخت نماید.
ج- ایام حالت تعلیق که به واسطه عوامل قهریه طبیعی و یا حوادث و مخاطرات اجتماعی (مانند سیل، زلزله جنگ و آتش‌سوزی) که خارج از اراده کارفرما و بیمار شده بوده و در نتیجه آن کارگاه به طور موقت تعطیل می‌گردد.
د- ایام استفاده از مقرری بیمه بیکاری مشروط بر اینکه بیمه شده قبل از اتمام و یا بلافاصله پس از اتمام دوره مزبور در مشاغلی که سخت و زیان‌آور‌شناخته شده مشغول به کار شده یا طبق این آیین‌نامه بتواند بازنشسته شود.
ه- ایام خدمت در جبهه که به تایید مراجع ذیصلاح رسیده باشد.
و- دوران اسارت یا محکومیت سیاسی که بیمه شده بر اساس آن به عنوان آزاده شناخته شده باشد.
ز- ایام بلاتکلیفی بیمه شده که مستند به آرای صادره از سوی هیأت‌های حل اختلاف و یا سایر مراجع قانونی منجر به پرداخت حقوق ایام مزبور شده باشد.
ح- ایام استفاده از غرامت دستمزد ایام بیماری که در فاصله زمانی ۱۳۵۴.۵.۱۰ تا ۱۳۵۹.۴.۱ واقع شده باشد.
ط- غیبت غیرموجه حداکثر به مدت ۱۰ روز در سال در مورد کارگاههای مشمول قانون کار یا بر اساس مقررات انضباطی، تخلفاتی و یا استخدامی‌مربوط در کارگاههای غیرمشمول قانون کار که منجر به اخراج، انفصال موقت یا دایم نشده باشد.
۳ـ ایام و موارد ذیل چنانچه در فواصل اشتغال بیمه شده به کارهای سخت و زیان‌آور واقع شود توالی اشتغال او را از بین برده و موجب تناوب اشتغال‌وی می‌گردد. الف – استفاده از مرخصی بدون حقوق به هر منظور و تحت هر عنوان.
ب- اخراج، استعفا، انفصال و بازخریدی
ج- غیبت غیرموجه بیش از ۱۰ روز در هر سال در کارگاههای مشمول قانون کار یا بر اساس مقررات انضباطی، تخلفاتی و یا استخدامی مربوط در‌کارگاههای غیر مشمول قانون کار که منجر به اخراج، انفصال موقت و یا دایم شده باشد.
د- اشتغال در کارها و مشاغل عادی.
ه- اشتغال در حرف و مشاغل آزاد.
و- بیمه اختیاری. ز- بیکاری بدون دریافت مقرری بیکاری.
ح- سایر موارد مشابه. ماده ۱۴ – شرایط بازنشستگی در کارهای سخت و زیان آور:
۱ـ بیمه‌شدگانی که حداقل ۲۰ سال سابقه کار متوالی یا ۲۵ سال سابقه کار متناوب و پرداخت حق بیمه در کارهای سخت و زیان‌آور را دارا باشند، بدون‌شرط سنی می‌توانند درخواست بازنشستگی از سازمان تأمین اجتماعی نمایند.
۲ـ چنانچه کمیسیونهای پزشکی موضوع ماده (۹۱) قانون تأمین اجتماعی قبل از رسیدن بیمه شده شاغل در کارهای سخت و زیان آور به سابقه مقرر در‌بند(۱) فوق، فرسایش جسمی و روحی وی را ناشی از اشتغال به کارهای سخت و زیان آور تشخیص و تایید نمایند.
۳ـ این قبیل بیمه‌شدگان به صرف ارایه درخواست بازنشستگی مجاز به ترک کار نبوده و می‌باید احراز شرایط و استحقاق آنها جهت بازنشستگی پیش از‌موعد در کارهای سخت و زیان آور رسماً از سوی سازمان تأمین اجتماعی به آنها ابلاغ شود و سپس ترک کار نمایند.
۴ـ چنانچه بیمه شده شرایط استفاده از بازنشستگی پیش از موعد در کارهای سخت و زیان‌آور را طبق این آیین‌نامه احراز کند سازمان تأمین اجتماعی‌مکلف است نسبت به برقراری مستمر وی از تاریخ ترک کار اقدام نماید.
۵ـ بیمه‌شدگان شاغل که حداقل ۲۰ سال متوالی یا ۲۵ سال متناوب سابقه پرداخت حق بیمه در مشاغل سخت و زیان آور مربوط به قبل از تاریخ‌تصویب قانون را داشته باشند و یا در آینده شرایط مذکور را احراز نمایند می‌توانند درخواست بازنشستگی خود را با رعایت بند(۳) این ماده به سازمان‌تأمین اجتماعی تسلیم نمایند.
ماده ۱۵ – چنانچه فرسایش جسمی و روحی ناشی از اشتغال در کارهای سخت و زیان‌آور در اثر عدم رعایت بندهای (۱) و (۲) جزء (الف) ماده واحده‌قانون یاد شده تشخیص داده شود، سازمان تأمین اجتماعی ضمن انجام تعهدات قانونی نسبت به بیمه شده، زمان و خسارات وارده را با توجه به ماده(۶۶) قانون تأمین اجتماعی از کارفرمای مربوط مطالبه و وصول خواهد نمود.
ماده ۱۶ – کارفرما مکلف است پس از احراز شرایط بازنشستگی بیمه شده شاغل در کارگاه وی، طبق این آیین نامه معادل چهاردرصد میزان مستمری‌برقراری بیمه شده نسبت به سنوات اشتغال او در مشاغل سخت و زیان آور را که توسط سازمان تأمین اجتماعی محاسبه و مطالبه می‌گردد به طور یکجا‌به سازمان مزبور پرداخت نماید.
ماده ۱۷ – آثار محدودیتها و مزایای مندرج در قانون برای مواردی که بازنشستگی به موجب این آیین‌نامه ایجاد می‌شود منحصر به همان شغل در همان‌کارگاه خاص بوده و قابل تسری و تعمیم در دیگر شغل های مشابه در سایر کارگاهها نمی‌گردد.
ماده ۱۸ – اجرای مقررات این آیین‌نامه تا پایان مدت برنامه سوم می‌باشد.
