فسخ قرارداد در قانون کار
فهرست مطالب
فسخ قرارداد کار به چه معناست؟
فسخ در لغت به‌معنای برهم زدن، گسستن یا پایان دادن به یک تعهد بوده و از لحاظ حقوقی اگر فسخ با رضایت طرفین باشد از آن به عنوان اقاله نیز یاد می‌شود. فسخ یکجانبه قرارداد کار به معنای خاتمه یافتن رابطه کاری بین کارگر و کارفرما قبل از پایان مدت قرارداد (در قراردادهای موقت) یا به‌طور ناگهانی (در قراردادهای دائم) است. این اقدام می‌تواند از سوی کارفرما، کارگر یا در برخی موارد با توافق دو طرف انجام شود.
برخلاف خاتمه طبیعی قرارداد یا استعفای داوطلبانه کارگر، فسخ معمولا زمانی اتفاق می‌افتد که یکی از طرفین به دلایل قانونی یا موجه و یا غیر موجه تصمیم به قطع همکاری کند، حتی اگر طرف دیگر مخالف باشد.
در چارچوب قانون کار، فسخ قرارداد تنها در شرایط خاص مجاز است و باید مطابق ضوابط قانونی انجام شود. در غیر این صورت، می‌تواند برای شخص فسخ‌کننده مسئولیت‌هایی مانند پرداخت خسارت یا الزام بازگشت به کار به‌همراه داشته باشد. فسخ ممکن است از سوی کارگر یا کارفرما صورت گیرد، اما در هر دو حالت، شرایط، دلایل و مراحل قانونی خاصی باید رعایت شود. در این مقاله به بررسی دقیق این موضوع می‌پردازیم.
توضیح: فسخ به معنای از بین بردن یک طرفه قرارداد کار از جانب کارگر و یا کارفرما بوده و اقاله به معنی تراضی طرفین برای اتمام دادن به قرارداد کار است. قرارداد کار جزو عقود لازم بوده و فسخ آن جایز نیست مگر در شرایطی که قانون کار مجاز دانسته است.
انواع قرارداد کار و تاثیر آن بر امکان فسخ
قرارداد کار براساس مدت همکاری به دو دسته تقسیم می‌شود: قرارداد کار مدت موقت و قرارداد دائم.
قرارداد کار مدت موقت: این قراردادها برای مدت معین و مشخص تنظیم شده و تا زمانی که یکی از طرفین به صورت قانونی تصمیم به همکاری بگیرد، ادامه دارد. در قراردادهای موقت، اگر کارفرما به‌صورت یک‌طرفه قرارداد را فسخ کند، این اقدام به‌منزله‌ی اخراج کارگر محسوب می‌شود. همچنین، فسخ یک‌جانبه‌ی قرارداد از سوی کارگر، به‌عنوان ترک کار تلقی خواهد شد.
قرارداد دائم: در این نوع قرارداد مدت همکاری مشخص نشده و تا زمانی که یکی از طرفین به صورت قانونی تصمیم به قطع همکاری بگیرد ادامه دارد. در قراردادهای کار شرط فسخ مجاز نبوده و بلکه باید فسخ از جانب کارفرما با رعایت ماده ۲۷ قانون کار بوده و فسخ از جانب کارگر به صورت استعفا با رعایت تبصره ماده ۲۱ قانون کار باشد.
در ماده ۲۱ قانون کار حالت‌های مختلف اتمام قراردادهای کار مشخص شده است.
ماده ۲۱ قانون کار، قرارداد کار به یکی از طرق زیر خاتمه می‌یابد:
الف – فوت کارگر
ب – بازنشستگی کارگر
ج – از کارافتادگی کلی کارگر
د- انقضاء مدت در قراردادهای کار با مدت موقت و عدم تجدید صریح یا ضمنی آن
هـ – پایان کار در قراردادهایی که مربوط به کار معین است.
و – استعفای کارگر
ماده ۲۷ قانون کار، هرگاه کارگر در انجام وظایف محوله قصور ورزد و یا آئین نامه‌های انضباطی کارگاه را پس از تذکرات کتبی نقض نماید کارفرما حق دارد در صورت اعلام نظر مثبت شورای اسلامی کار علاوه بر مطالبات و حقوق معوقه به نسبت هر سال سابقه کار معادل یک ماه آخرین حقوق کارگر را به عنوان «حق سنوات» به وی پرداخته و قرارداد را فسخ نماید.
توجه: در قرارداد دائم نمی‌توان زمانی برای فسخ قرارداد کار تعیین کرد. اگر کارگر از آیین نامه انضباطی تخلف کرد کارفرما می‌تواند تخلف وی را در کمیته انضباطی مطرح نموده و با رای مثبت کمیته انضباطی به اخراج، قرارداد کار را فسخ کند. یکی از موراد مهم در قراردادهای کار اعم از موقت و دائم عدم امکان فسخ قرارداد کار است.
بنابراین دقت کنید: اگر قرارداد تنظیم می‌کنید نباید شروط فسخ در قرارداد ذکر کنید و اگر شرط فسخی درج شود از لحاظ قانونی بلااثر و باطل تلقی می‌شود.
شرایط فسخ قرارداد کار توسط کارگر
کارگر هم، همانند کارفرما می‌تواند برای فسخ قرارداد کار اقدام کند. فسخ قرارداد کار از سوی کارگر در قالب نامه استعفا باید تهیه و تنظیم شود. استعفای کارگر طبق بند «و» ماده ۲۱ قانون کار یکی از روش‌های قانونی برای خاتمه دادن به قرارداد کار است. همچنین در تبصره ماده ۲۱ قانون کار درباره شرایط استعفای کارگر توضیح داده شده که به شرح زیر است.
تبصره ماده ۲۱ قانون کار: کارگری که استعفا می‌کند موظف است یک ماه به کار خود ادامه داده و بدوا استعفای خود را کتبا به کارفرما اطلاع دهد و در صورتی که حداکثر ظرف مدت ۱۵ روز انصراف خود را کتبا به کارفرما اعلام نماید استعفای وی منتفی تلقی می‌شود و کارگر موظف است رونوشت استعفا و انصراف از آن را به شورای اسلامی کارگاه و یا انجمن صنفی و یا نماینده کارگران تحویل دهد.
شرایط فسخ قرارداد کار توسط کارفرما
فسخ خودکار قرارداد کار به چه معناست؟
فسخ خودکار قرارداد (انفساخ) به این معنا است که یک قرارداد بدون نیاز به اقدام یا اراده طرفین، به صورت خودکار و به دلیل وقوع شرایط خاصی که در قرارداد یا قانون پیش‌بینی شده، منحل می‌شود. در مواردی مانند بازنشستگی، از کارافتادگی کلی و یا فوت کارگر قرارداد کار منفسخ (از بین رفتن قهری قرارداد کار) می‌شود.
تفاوت فسخ قرارداد با خاتمه توافقی همکاری چیست؟
فسخ قرارداد و خاتمه توافقی همکاری (اقاله) دو اصطلاح حقوقی هستند که به پایان دادن به یک قرارداد یا رابطه همکاری اشاره دارند. فسخ به عملی یک جانبه از طرف کارفرما یا کارگر برای خاتمه دادن به قرارداد کار گفته می‌شود ولی در اقاله طرفین قرارداد کار با توافق همدیگر به قرارداد کار پایان می‌دهند.
در فسخ قرارداد کار هر یک از طرفین می‌توانند ادعای غیرموجه بودن فسخ و مکلف کردن طرف مقابل برای اجرای تعهدات و پرداخت خسارت نمایند ولی در خاتمه توافقی قرارداد کار هیچ یک از طرفین حق ادعا برای ادامه همکاری ندارند.
اگر فسخ قرارداد کار از جانب کارفرما باشد (حتی با وجود رای کمیته انضباطی و رعایت مقررات ماده ۲۷ قانون کار) و کارگر ادعای غیرموجه بودن اخراج را داشته باشد می‌تواند در مراجع حل اختلاف کار ادعای خود را مبنی بر اخراج غیرموجه و بازگشت به کار مطرح کند. مراجع حل اختلاف کار موجه یا غیرموجه بودن اخراج را بررسی و نسبت به آن اظهار نظر می‌کنند.
رفع چالش‌ها و پیامدهای فسخ قرارداد کار
اگر میان کارگر و کارفرما در خصوص فسخ قرارداد از سوی کارگر یا فسخ قرارداد کار از سوی کارفرما اختلافی به وجود آید، مراحل رسیدگی و حل این نوع اختلافات به شرح زیر است:
۱- ابتدا دو طرف باید سعی کنند با توافق یک دیگر، اختلاف را حل کنند.
۲- در صورت عدم توافق، کارگر می‌تواند ادعای خود را از طریق شکایت در اداره کار برای بازگشت به کار و ظرف مدت یک ماه مطرح کند.
۳- پس از صدور رای در هیات تشخیص، در صورتی که هر یک از طرفین به رای بدوی در خصوص فسخ قرارداد کار معترض باشند می‌توانند ظرف مدت ۱۵ روز اعتراض خود را ثبت نمایند تا پرونده در مرحله تجدید نظر در هیات حل اختلاف بررسی شود.
به این نکته توجه داشته باشید: در طول مدت رسیدگی به اختلافات میان کارگر و کارفرما در مراجع حل اختلاف مستقر در اداره کار، قرارداد کار به حالت تعلیق در می‌آید. اگر مراجع حل اختلاف کار فسخ قرارداد کار را موجه تشخیص دهند، قرارداد کار از روز اخراج پایان یافته تلقی شده و رای به پرداخت حقوق و مزایا و بیمه (در صورت عدم پرداخت) تا آخرین روز کاری کارگر در کارگاه صادر می‌شود.
اگر فسخ قرارداد کار از طرف کارفرما غیر موجه تشخیص داده شود رای بازگشت به کار صادر شده و کارفرما مکلف می‌شود ضمن اعاده به کار کارگر، حقوق و مزایا و حق بیمه ایام بلاتکلیفی (از روز اخراج تا روز صدور رای) را پرداخت نماید و این مدت جزو سابقه کار کارگر محسوب می‌شود.
آیا پس از فسخ قرارداد، بیمه بیکاری تعلق می‌گیرد؟
در صورتی که قرارداد کار از سوی کارفرما فسخ شود و فسخ آن موجه تشخیص داده شود به منزله بیکاری غیرارادی کارگر بوده و مشمول دریافت بیمه بیکاری خواهد بود. در این موارد، کارگر باید ظرف مدت ۳۰ روز از تاریخ بیکاری، دادخواست خود را در سامانه جامع روابط کار ثبت کند.
مراحل رسیدگی به اختلافات ناشی از فسخ قرارداد کار
ماده ۲۵ قانون کار – هرگاه قرارداد کار برای مدت موقت و یا برای انجام کار معین، منعقد شده باشد هیچ یک از طرفین به تنهایی حق فسخ آن را ندارد.
تبصره – رسیدگی به اختلافات ناشی از نوع این قراردادها در صلاحیت هیات‌های تشخیص و حل اختلاف است.
قصور در انجام وظایف محوله و تخلف از آیین‌نامه‌های انضباطی کارگاه: موارد مربوط به قصور و تخلفات از دستورالعمل‌ها و آیین‌نامه‌های انضباطی کارگاه‌ها بر اساس مقرراتی است که با پیشنهاد شورای عالی کار و تصویب وزیر کار و امور اجتماعی تعیین می‌شود.
تذکرات کتبی توسط کارفرما: کارفرما تنها در صورتی مجاز به فسخ قرارداد کار به دلیل قصور و تخلفات کارگر است که ابتدا تذکرات کتبی به وی داده باشد.
نظر مثبت شورای اسلامی کار: اعلام نظر مثبت شورای اسلامی کار و در واحد هایی که شورای اسلامی کار وجود ندارد برای فسخ قرارداد کار نظر مثبت انجمن صنفی لازم است.
حل اختلافات: اختلافات بین کارگر و کارفرما در مرحله اول باید از طریق توافق حل شود. در صورت عدم توافق، موضوع به هیات تشخیص اداره کار ارجاع می‌شود و اگر اختلاف همچنان حل نشود، از طریق هیات حل اختلاف رسیدگی خواهد شد. در مدت رسیدگی مراجع حل اختلاف، قرارداد کار به حالت تعلیق در می‌آید.
کارگاه‌های مشمول قانون شورای اسلامی کار: در کارگاه‌هایی که مشمول قانون شورای اسلامی کار نیستند یا شورای اسلامی کار و انجمن صنفی در آن تشکیل نشده و فاقد نماینده کارگر هستند، برای فسخ قرارداد کار، نظر مثبت هیأت تشخیص که شامل یک نماینده از وزارت کار و امور اجتماعی، یک نماینده کارگران به انتخاب کانون هماهنگی شوراهای اسلامی کار استان و یک نماینده مدیران صنایع به انتخاب کانون انجمن‌های صنفی کارفرمایان استان است، الزامی است.
حق اعتراض کارگر: چنانچه کارگری براساس نظر هیات تشخیص باید اخراج شود، حق دارد نسبت به این تصمیم، به هیات حل اختلاف مراجعه و اقامه دعوی نماید.
قراردادهای موقت: همان طور که اشاره کردیم هرگاه قرارداد کار برای مدت موقت یا برای انجام کار معین منعقد شده باشد، هیچ یک از طرفین به تنهایی حق فسخ آن را ندارند و رسیدگی به اختلافات ناشی از این نوع قراردادها در صلاحیت هیات‌های تشخیص و حل اختلاف است. در قراردادهای کار مدت موقت نیز رعایت مقررات مربوط به فسخ قرارداد کار دائمی لازم است.
این مطلب را بخوانید: دستورالعمل شماره ۱۸ روابط کار(فسخ قرارداد)
طبق ماده ۱۶۵ قانون کار در صورتی که هیات حل اختلاف اخراج کارگر را غیر موجه تشخیص داد، حکم بازگشت کارگر اخراجی و پرداخت حق‌السعی او را از تاریخ اخراج صادر می‌کند و در غیر این صورت (موجه بودن اخراج) کارگر، مشمول اخذ حق سنوات به میزان مندرج در ماده ۲۷ این قانون خواهد بود.
تبصره – چنانچه کارگر نخواهد به واحد مزبور بازگردد، کارفرما مکلف است که براساس سابقه خدمت کارگر به نسبت هر سال ۴۵ روز مزد و حقوق به وی بپردازد.
سوالات متداول در مورد فسخ قرارداد کار
شروط باطلی که قرارداد کار با آن فسخ نمی‌شود؟
کارفرما می‌تواند با اطلاع قبلی یا بدون اطلاع قبلی قرارداد کار را فسخ کند.
در صورت عدم ارائه سفته یا تضمین از جانب کارگر قرارداد کار فسخ خواهد شد.
اگر کارگر اضافه کاری انجام ندهد قرارداد کار فسخ خواهد شد.
کارگر باید بعد از اتمام قرارداد کار به کار خود ادامه دهد و قرارداد کار جدیدی منعقد کند.
مدت زمان فسخ قرارداد کار از جانب کارگر چقدر است؟
کسی که به هر دلیل قصد استعفا دارد باید تقاضای خود را به صورت کتبی به کارفرما ارائه دهد. بعد از تقاضای استعفا، حداقل یک ماه باید در محل کار خود بدون غیبت حضور یابد. این تاکید از این لحاظ است که کارفرما بتواند در این مدت نیروی جایگزین بیاید.
در چه موادری کارگر حق فسخ قرارداد کار را دارد؟
این امر معمولا در شرایطی اتفاق می‌افتد که کارفرما به تعهدات خود عمل نکند یا شرایط کاری برای کارگر نامطلوب باشد.
