بیمه بیکاری ترمیم بخشی از زیانی است که کارگر در اثر از دست‌دادن شغل خود متحمل می‌شود. قانون بیمه بیکاری در ایران ابتدا در سال ۱۳۶۶ به طور آزمایشی و بعد از آن در سال ۱۳۶۹ به طور دائم تصویب شد. براساس ماده ۶ قانون بیمه بیکاری مصوب سال ۶۹ «بیمه‌شدگان با داشتن حداقل ۶ ماه سابقه بیمه‌پردازی می‌توانند از مزایای بیمه بیکاری استفاده کنند» همچنین براساس ماده ۲ این قانون «بیکار، بیمه شده‌ای است که بدون میل و اراده بیکار شده و آماده به کار باشد» اما بند بیکارشدن بدون میل و اراده، سال‌ها کارگران بسیاری را از دریافت مقرری بیمه بیکاری بی‌نصیب کرده است و آن‌ها برای استفاده از این مقرری مشکلات زیادی داشتند. یکی از این مشکلات ارائه نامه عدم نیاز به کار از سوی کارفرما بود، به صورتی که اگر کارفرما به هر دلیلی راضی به ارائه این نامه نمی‌شد کارگر یا نمی‌توانست مقرری بیمه بیکاری خود را دریافت کند و یا برای تشکیل پرونده و دریافت این مقرری دچار مشکلات بسیاری زیادی می‌شد.
هفته قبل هیئت عمومی دیوان عدالت اداری، کارگران شاغل در کارهای با جنبه دائم را از ارائه نامه عدم نیاز از طرف کارفرما را معاف کرد. با رای دیوان مسیر کارگران برای رسیدن به این حق مسطح شد.
یک کارشناس حقوق و روابط کار درباره رای دیوان عدالت اداری می‌گوید: طبق تعریف ماده دو قانون بیمه بیکاری، فرد بیکار فردی است که بدون میل و اراده خود بیکار شده و آماده به کار باشد. این افراد اگر بقیه شرایط مندرج در قانون و آیین‌نامه بیمه بیکاری را داشته باشند مستحق دریافت مقرری بیمه بیکاری می‌شوند.
وی به مشکلاتی اشاره می‌کند که کارگران در طی این سال‌ها برای دریافت بیمه بیکاری داشتند. طبق گفته وی: به استناد این ماده قانونی و تاکید بر بیکاری بدون میل و اراده، سالیان سال مجریان قانون از پرداخت مقرری بیمه بیکاری به کارگرانی که قرارداد مدت موقت آن‌ها تمام شده بود، خودداری می‌کردند. در واقع تعبیر آن‌ها این بود که چون افرادی که قرارداد مدت موقت دارند در زمانی که قرارداد خود را امضا می‌کنند به شرایط کار آگاه هستند و می‌دانند ممکن است روزی این قرارداد تمدید نشود، برای همین مستحق دریافت بیمه بیکاری نیستند.
وی ادامه داد: تا ابتدا دهه هشتاد توافق نامه‌ای بین وزارت کار و سازمان تامین اجتماعی امضا شد که براساس آن قرار شد کارگرانی که قرارداد مدت موقت دارند نیز از مقرری بیمه بیکاری بهره‌مند شوند، البته نکته این توافق نامه اینجا بود که کارکر باید ثابت می‌کرد که بدون میل و اراده خود بیکار شده است، یعنی وی مایل به تمدید قرارداد بوده ولی کارفرما قرارداد را تمدید نکرده است.
وی اضافه کرد: به همین علت سالیان سال روال بر این بود که اگر کارگری برای دریافت بیمه بیکاری مراجعه کند او را هدایت می‌کردند که در ادارات کار از کارفرما شکایت و دادخواست بازگشت به کار تنظیم کند. در این حالت کارفرما به اداره‌کار می‌رقت و در صورتی که هیئت‌های تشخیص و حل اختلاف با تمدید قرارداد کارگر مخالفت می‌کرد برای هئیت آشکار می‌شد که کارگر بدون میل و اراده بیکار شده است. بعد از این پروسه برای کارگر پرونده بیمه بیکاری تشکیل می‌شد.
این کارشناس مسائل حقوقی گفت: در سال ۱۳۹۰ بخشنامه‌ای صادر شد مبنی براینکه دیگر نیازی به شکایت از کارفرما نیست و اگر کارگر نامه عدم نیاز از کارفرمای خود ارائه کند کفایت می‌کند. در این حالت در آن نامه می‌نوشت که به کارگر نیازی ندارد و قرارداد او در شرکت به پایان رسیده است.
وی با اشاره به رای جدید دیوان عدالت اداری گفت: بعد از گذشت چند سال دیوان عدالت اداری بخشنامه مدیرکل حمایت از مشاغل و بیمه بیکاری وزارت کار را ابطال کرد و براین اساس شرط گرفتن نامه از کارفرما هم به طور کلی کنار گذاشته شد. در واقع ارائه نامه از طرف کارفرما یک تکلیف اضافی ایجاد می‌کرد حتی در بیشتر مواقع کارگر و کارفرما بر سر صدور این نامه به توافق نمی‌رسیدند.
در رای دیوان اشاره شده که اگر اثبات شود ماهیت کار دائم بوده با درخواست بیمه بیکاری موافقت می‌شود و کارگر دیگر لازم نیست نامه عدم نیاز ارائه دهد. اما برای تشخیص ماهیت دائم کار چه متر و معیاری وجود دارد؟ وی در پاسخ به این سوال می‌گوید: تعریف کارهایی با ماهیت دائم مشکل است. راحت‌ترین راه این است که ابتدا کارهای با ماهیت غیرمستمر را تعریف کنیم و سپس بگوییم بقیه کارها، ماهیتشان مستمر است.
کارشناس مسائل حقوقی بیان کرد: برای کارهای غیر مستمر آیین نامه‌ای داریم که در بهمن ۱۳۹۸ به تصویب هیئت وزیران رسیده است. این آیین نامه که به استناد تبصره یک ماده ۷ قانون کار نوشته شده حداکثر زمان تعیین شده برای کارهای غیرمستمر را ۴ سال می‌داند.
وی افزود: طبق تعریفی که در این آیین نامه آمده است ما دو نوع کار غیرمستمر داریم. گروه اول کارهایی هستند که در کارگاه‌های موقت انجام می‌گیرد. مثل ساختمان‌سازی و یا فعالیتهای مربوط به سدسازی و راهسازی و … که در این مورد، کارگاه‌ها به صورت موقت ایجاد شده و با پایان پروژه عملا کارگاهی هم دیگر وجود ندارد.
این کارشناس مسائل کار درباره دسته دوم کارهای غیرمستمر گفت: گروه دوم کارهایی هستند که در آن کارگران در یک کارگاه دائم کار می‌کنند ولی کاری که آن‌ها انجام می‌دهند ماهیت موقت دارد، مثل ساخت سوله در شرکت ایران خودرو یا راه‌اندازی یک خط تولید جدید در شرکت پتروشیمی که در این موارد، کارگر مامور به انجام کار مشخص در یک کارگاه دائم می‌شود.
وی در پایان بیان کرد: علاوه بر این دو گروه، باقی کارها کارهایی با ماهیت دائم هستند و در اینصورت است که کارگر بعد از پایان قرارداد کار بدون نامه از جانب کارفرما می‌تواند درخواست بیمه بیکاری دهد تا برای او پرونده بیمه بیکاری باز شود.
مطالب مرتبط زیر را نیز بخوانید