قانون بازنشستگی در مشاغل سخت و زیان آور و آیین نامه اجرایی آن یکی از موارد پر ابهام است. کارگران از زمان درخواست بازنشستگی سختی کار تا زمان گرفتن نتیجه از تامین اجتماعی با مشکلات متعددی مواجه می‌شوند. یکی از مشکلات مهم در مورد سختی کار عدم وجود وحدت رویه و اجرای یک شکل قانون در کل کشور است. ادارات کار و تامین اجتماعی هر استان و شهر برای اجرای این قانون روش کار متفاوتی اعمال می‌کنند که باعث سردرگمی بیش از پیش کارگران می‌شود. یکی از مسائل و مشکلات در این زمینه وجود فاصله در سختی کار و از بین رفتن توالی اشتغال می‌شود.
فهرست مطالب
تعریف فاصله و توالی سوابق سختی کار در قانون سختی کار (تعریف قدیمی و اولیه)
در تبصره 2 ماده واحده الحاقی به ماده 76 قانون تامین اجتماعی کارهای سخت و زیان آور به صورت زیر تعریف شده است:
تبصره ۲ –
الف – کارهای سخت و زیان‌آور کارهایی است که در آنها عوامل فیزیکی، شیمیایی، مکانیکی و بیولوژیکی محیط کار، غیر استاندارد بوده و دراثر‌اشتغال کارگر تنشی به مراتب بالاتر از ظرفیتهای طبیعی (جسمی و روانی) در وی ایجاد گردد که نتیجه آن بیماری شغلی و عوارض ناشی از آن بوده و بتوان با بکارگیری تمهیدات فنی، مهندسی، بهداشتی و ایمنی و غیره صفت سخت و زیان‌آور بودن را از آن مشاغل کاهش یا حذف نمود.
(بند بالا نقل قول است و منبع آن : قانون اصلاح تبصره (۲) الحاقی ماده (۷۶) قانون اصلاح مواد (۷۲) و (۷۷) و تبصره ماده (۷۶) قانون تأمین اجتماعی‌مصوب ۱۳۵۴ و الحاق دو تبصره به ماده (۷۶)مصوب ۱۳۷۱
در قسمت 1 از بند ب از قانون اشاره شده توالی و تناوب و فاصله در سوابق سختی کار به این صورت تعریف شده است:
۱ – افرادی که حداقل بیست سال متوالی و بیست و پنج سال متناوب در کارهای سخت و زیان‌آور (مخل سلامت) اشتغال داشته باشند و در هر مورد حق بیمه مدت مزبور را به سازمان پرداخته باشند می‌توانند تقاضای مستمری بازنشستگی نمایند. هر سال سابقه پرداخت حق بیمه در کارهای سخت و‌زیان‌آور یک و نیم سال محاسبه خواهد شد.
(بند بالا نقل قول است و منبع آن : قانون اصلاح تبصره (۲) الحاقی ماده (۷۶) قانون اصلاح مواد (۷۲) و (۷۷) و تبصره ماده (۷۶) قانون تأمین اجتماعی‌مصوب ۱۳۵۴ و الحاق دو تبصره به ماده (۷۶)مصوب ۱۳۷۱
در متن قانون سختی کار بالا به صورت کلی 20 سال سابقه متوالی و 25 سال سابقه متناوب باعث به عنوان سوابق مورد نیاز سختی کار برای بازنشستگی سختی کار مشخص شده است.
در آیین نامه اجرایی سختی کار توالی و تناوب و فاصله در سختی کار تعریف شده است که وجود کدام فاصله ها در سوابق سختی کار باعث از بین رفتن توالی شده و باعث متناوب شدن سختی کار می‌شود.
طبق بند 2 آیین نامه اجرایی وجود فاصله در سوابق سختی کار باعث از بین رفتن توالی می شود:
الف – ایام خدمت وظیفه سربازی (دوران ضرورت و احتیاج) مشروط بر اینکه بیمه شده حداکثر تا دو ماه پس از پایان خدمت به کار سابق خود برگشته و یا اینکه در کار دیگری که سخت و زیان آور شناخته شده مشغول به کار شده باشد و همچنین ایام آماده به خدمت.
ب – دوران توقیف بیمه شده در صورتیکه منتهی به محکومیت وی نگردد و یا اینکه کارفرما بر اساس تکلیف قانونی حقوق دوران مزبور را به بیمه شده‌پرداخت نماید.
ج – ایام حالت تعلیق که به واسطه عوامل قهریه طبیعی و یا حوادث و مخاطرات اجتماعی (مانند سیل، زلزله جنگ و آتش‌سوزی) که خارج از اراده‌کارفرما و بیمار شده بوده و در نتیجه آن کارگاه به طور موقت تعطیل می‌گردد.
د-ایام استفاده از مقرری بیمه بیکاری مشروط بر اینکه بیمه شده قبل از اتمام و یا بلافاصله پس از اتمام دوره مزبور در مشاغلی که سخت و زیان‌آور‌شناخته شده مشغول به کار شده یا طبق این آیین‌نامه بتواند بازنشسته شود.
هـ – ایام خدمت در جبهه که به تایید مراجع ذیصلاح رسیده باشد.
و – دوران اسارت یا محکومیت سیاسی که بیمه شده بر اساس آن به عنوان آزاده شناخته شده باشد.
ز – ایام بلاتکلیفی بیمه شده که مستند به آرای صادره از سوی هیأت‌های حل اختلاف و یا سایر مراجع قانونی منجر به پرداخت حقوق ایام مزبور شده‌باشد.
ح – ایام استفاده از غرامت دستمزد ایام بیماری که در فاصله زمانی ۱۳۵۴.۵.۱۰ تا ۱۳۵۹.۴.۱ واقع شده باشد.
ط – غیبت غیرموجه حداکثر به مدت ۱۰ روز در سال در مورد کارگاههای مشمول قانون کار یا بر اساس مقررات انضباطی، تخلفاتی و یا استخدامی‌مربوط در کارگاههای غیرمشمول قانون کار که منجر به اخراج، انفصال موقت یا دایم نشده باشد.
نقل قول از : آیین‌نامه
اجرایی بند (۵) جزء (ب) ماده واحده قانون اصلاح تبصره (۲) الحاقی ماده (۷۶) قانون اصلاح مواد (۷۲) و(۷۷) و تبصره ماده (۷۶) قانون تأمین اجتماعی مصوب ۱۳۵۴ و الحاق دو تبصره به ماده (۷۶) مصوب ۱۳۷۱ – مصوب 1380
اصلاح قانون وجود فاصله در سوابق سختی کار
قسمت ط از بند 2 آیین نامه اجرایی قانون بازنشستگی سخت و زیان آور موردی است که اصلاح و تفسیر شده و این اصلاح و تفسیر به نفع کارگران است.
در قانون اولیه در صورتی که در سوابق کارگر بیش از 10 روز (11 روز و بیشتر) فاصله به دلیل غیبت غیر موجه وجود داشت منجر به از بین رفتن توالی می شد.
اصلاح آیین نامه بازنشستگی سخت و زیان آور
آیین نامه اجرایی بازنشستگی سخت و زیان آور در تاریخ 1393/05/26 مورد بازبینی و اصلاح قرار گرفت. طبق این اصلاحیه وجود بیش از 10 روز فاصله در سوابق سختی کار در هر سال به صورت جمع در کل سوابق در نظر گرفته شد. به این معنی که به جای اینکه 10 روز در هر سال و اعمال 10 روز در همان سال در نظر گرفته شود، مجموع سوابق سختی کار ضرب در 10 روز به عنوان معیار از بین رفتن توالی در مشاغل سخت و زیان آور تعیین شد.
متن اصلاحیه مربوطه به فاصله بیش از 10 روز سختی کار در سوابق به شرح زیر است:
– ماده (12) به شرح زير اصلاح می شود:
الف – جزء “ط” بند (2) حذف می شود.
ب – متن زير جايگزين بند (3) و جزء های آن می شود:
3- علاوه بر موارد مذكور در بند (2) اين ماده، عدم اشتغال به كار سخت و زيان آور در طول دوره اشتغال به مشاغل مزبور تحت هر عنوان برای مدت يك سال و كمتر از آن موجب بر هم خوردن توالی نمی شود. موارد و مدت های موضوع بند(1) اين ماده تابع حكم همان بند خواهد بود.
پ – متن زير به عنوان بند (4) اضافه می‌شود:
4- عدم اشتغال به كار سخت و زيان آور در طول دوره اشتغال به مشاغل مزبور تحت هر عنوان (به جز در موارد مذكور در بندهای (1) و (2) اين ماده برای مدت بيشتر از يك سال، موجب بر هم خوردن توالی می‌شود و بيمه شده برای استفاده از مزايای اين قانون بايد حداقل (25) سال تمام در مشاغل ياد شده اشتغال به كار داشته باشد.
نقل قول از : اصلاح آيين نامه اجرايی بند (5) جز (ب) ماده واحده قانون اصلاح تبصره (2) الحاقی ماده (76) قانون اصلاح مواد (72) و (77) و تبصره ماده (76) قانون تامين اجتماعی مصوب (1354) و الحاق دو تبصره به ماده (76) مصوب (1371)
مصوب 1393,05,26
بنابراین فاصله بیش از 10 روز در سوابق سختی کار در هر سال به بیش از یک سال در طول مدت اشتغال تغییر کرد. با این اصلاحیه فاصله بیش از 10 روز در سختی کار باعث از بین رفتن توالی در بازنشستگی سخت و زیان آور نمی شود.
نظر مجلس شورای اسلامی در خصوص وجود فاصله در سوابق سختی کار
موضوع توالی و تناوب در مشاغل سخت و زیان آور از مجلس شورای اسلامی و وجود ابهام و نیز عدم وجود پایه و اساس قانونی برای از بین رفتن توالی سختی کار در صورت غیبت بیش از 10 روز سوال شد و مضمون جواب مجلس شواری اسلامی نیز این موضوع را به صورت زیر است.
موضوع توالی و تناوب کماکان بر قوت خود باقی است. سوابق اشتغال در مشاغل سخت و زیان آور اعم از متوالی یا متناوب به ازای هر سال 1.5 سال محاسبه می‌شود.
این مساله در سوابق ترکیبی عادی و سختی کار اهمیت زیادی دارد. افرادی که سوابق بیمه آنان به صورت ترکیبی از عادی وسختی کار باشد به صورت 1.5 برابر سوابق سختی کار به علاوه سوابق عادی محاسبه می‌شود.
تاثیر نظر مجلس در وجود فاصله و سوابق ترکیبی سختی کار و عادی
در قانون سختی کار چنین عنوان شده که افرادی که سوابق متناوب در مشاغل سخت و زیان آور دارند می توانند با 25 سال سابقه بازنشسته شوند.
طبق ماده 76 قانون تامین اجتماعی بیمه شده مرد و زن با دارا بودن 35 سال سابقه بیمه بدون شرط سنی می تواند بازنشسته شود. همانطور که گفته شد فردی که به صورت متناوب در مشاغل سخت و زیان آور اشتغال داشته باشد سوابق وی 1.5 برابر محاسبه خواهد شد. فردی که 23 سال و 4 ماه سابقه کار متناوب در مشاغل سخت و زیان آور داشته باشد با اعمال 1.5 برابر این سابقه به 35 می رسد. بنابراین در صورت وجود توالی در سابقه سختی کار، بیمه شده می تواند با 23 سال و 4 ماه بدون شرط سنی سابقه بیمه بازنشسته شود.
افرادی که سوابق ترکیبی دارند نیز در صورت رسیدن 1.5 برابر سوابق سختی کار با سوابق عادی به 35 سال می توانند بدون شرط سنی بازنشسته شوند.
شرایط بازنشستگی سختی کار با وجود فاصله در سوابق
1- داشتن 20 سال سابقه سختی کار متوالی بدون شرط سنی
2- داشتن 23 سال و 4 ماه سابقه سختی کار متناوب بدون شرط سنی
3- داشتن 20 سال سابقه سختی کار متناوب به شرط تکمیل 50 سال سن برای مردان و 45 سال سن برای زنان
4- مجموع 1.5 برابر سوابق سختی کار و سوابق بیمه عادی 35 سال بدون شرط سنی
5- مجموع 1.5 برابر سوابق سختی کار و سوابق بیمه عادی 30 سال به شرط تکمیل 50 سال سن برای مردان و 45 سال سن برای زنان
6- داشتن 13 سال و 4 ماه سابقه سختی کار متوالی یا متناوب به شرط تکمیل 60 سال سن برای مردان و 55 سال سن برای زنان
