نحوه تعیین گروه شغلی کارگران طبق قانون کار ایران

گروه شغلی چیست و چگونه محاسبه و تعیین می‌شود؟

یکی از مواردی که در قانون کار به آن توجه شده است رعایت عدالت و عدم تبعیض در حقوق و مزایای کارگران است. در قانون کار یکی از راه کارهای اعمال عدالت در اشتغال و دریافتی، طبقه‌بندی مشاغل است که یکی از موضوعات بسیار مهم آن، نحوه تعیین گروه شغلی کارگران است. در ادامه به اینکه گروه شغلی چیست، نحوه محاسبه گروه شغلی چگونه انجام می‌شود و همچنین قوانین و مقررات مربوطه بحث خواهد شد.

آیا تعیین گروه شغلی کارگران الزامی است؟

در مواد ۴۸ و ۴۹ قانون کار اجرای طرح طبقه‌بندی مشاغل که منجر به محاسبه و تعیین گروه شغلی کارگران می‌شود الزام شده است. در تبصره ۱ ماده ۴۹ قانون کار نیز تدوین دستورالعمل اجرایی و همچنین کارگاه‌های مشمول و تاریخ اجرای طبقه‌بندی مشاغل را به وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی تفویض کرده است.

در نهایت طبق مقررات و مصوبات مربوطه دو گروه از کارگاه‌ها مشمول اجرای طرح طبقه‌بندی مشاغل هستند:

۱- کارگاه‌های عادی مانند کارخانجات تولیدی که تعداد کارگران آن‌ها بیشتر از ۵۰ نفر باشد. این کارگاه‌ها مکلف هستند از طریق اشخاص دارای صلاحیت و مجوز از وزارت کار، برای کارگاه طرح طبقه‌بندی مشاغل را تدوین و اجرا کنند. این طرح اختصاصی و منحصر به فرد و صرفا قابلیت اجرایی در همان کارگاه را دارد.

۲- شرکت‌های پیمانکاری و خدماتی و تامین نیروی انسانی طرف قرارداد با کارگاه اصلی بدون توجه به تعداد کارگران. این شرکت‌ها مکلف هستند حتی با یک نفر کارگر طرح طبقه‌بندی را اجرا کرده و گروه شغلی کارگران را تعیین نمایند. این شرکت‌ها در سه حالت می‌توانند طرح طبقه‌بندی را برای محاسبه و تعیین گروه شغلی کارگران اجرا کنند:

الف) همانند کارگاه‌های عادی، برای شرکت خود طرح طبقه‌بندی اختصاصی تهیه و اجرا کنند.

ب) از طرح طبقه‌بندی مصوب وزارت کار ویژه شرکت‌های خدماتی و پیمانکاری استفاده کنند.

ج) اگر کارگاه اصلی دارای طرح طبقه‌بندی مشاغل باشد از طرح طبقه‌بندی کارگاه اصلی استفاده کنند.

گروه شغلی چیست؟

در قوانین و مقررات طرح طبقه‌بندی مشاغل، مشاغل کارگاه بین عدد ۱ تا ۲۰ درجه بندی می‌شوند و درجات اعطا شده به مشاغل را گروه شغلی تعریف کرده‌اند. در جواب اینکه گروه شغلی چیست چنین تعریف می‌شود که در زمان تدوین طرح طبقه‌بندی مشاغل، به هر شغل موجود در کارگاه یک گروه شغلی با عددی بین ۱ تا ۲۰ اختصاص داده می‌شود.

جایگاه گروه شغلی در قانون کار ایران

اینکه گروه شغلی چه جایگاه و نقشی دارد که منجر به برقراری عدالت می‌شود با مثال پاسخ داده می‌شود. فرض کنیم شغلی با عنوان کارگر فنی ۲ در قسمت تاسیسات فنی کارگاه با گروه شغلی ۷ وجود داشته باشد. یک شغل دیگر در واحد اداری کارگاه با عنوان کارگر خدمات ۱ با گروه شغلی ۷ وجود داشته باشد. هر چند در ظاهر کارگر فنی از لحاظ تخصصی در مرتبه بالاتری از کارگر خدمات است ولی در محاسبه گروه شغلی به هر دو شغل، گروه ۷ اختصاص یافته است.

چون گروه شغلی هر دو نفر در دو واحد کاری متفاوت یکسان است پس مزد گروه کارگرانی که در این شغل مشغول به کار می‌شوند یکسان خواهد بود.

نحوه محاسبه و تعیین گروه شغلی کارگران در کارگاه‌ها

گروه شغلی کارگران در زمان تدوین و طراحی طبقه‌بندی مشاغل محاسبه و تعیین می‌شود. برای محاسبه و تعیین گروه شغلی کارگران، ابتدا کل مشاغل کارگاه ارزیابی شده و به هر شغل امتیاز خاصی محاسبه می‌شود. روش‌های ارزیابی مشاغل متنوع و متفاوت بوده و هر شخص ذی‌صلاح می‌تواند از روشی که مورد تایید وزارت کار است برای ارزیابی مشاغل و به تبع آن تعیین گروه شغلی کارگران را انجام دهد. روش های متداول ارزشیابی مشاغل را می‌تواند در چهار نوع خلاصه کرد:

1- روش درجه بندی، ۲- روش طبقه بندی یا گروه بندی، ۳- روش مقایسه عوامل و روش امتیازی.

یکی از روش‌های سنتی و رایج برای ارزیابی مشاغل روش امتیازی است که عوامل زیر در تعیین امتیاز هر شغل مورد بررسی و تجزیه و تحلیل قرار می‌گیرد:

– مهارت‌های لازم برای انجام شغل، نظیر تجربه و تحصیل

– مسئولیت‌های شغلی نظیر مسئولیت‌های مالی، سرپرستی ایمنی دیگران، تماس و ارتباط و نظایر آن.

– کوشش‌های جسمی

– کوشش‌های فکری

– شرایط محیط کار، خطرات و بیماری‌های ناشی از کار و …

هر یک عوامل بالا دارای جداول مخصوص هستند که از روی آن و به صورت کمی و کیفی بررسی شده و در نهایت امتیاز هر شغل محاسبه می‌شود.

پس از مشخص شدن امتیاز هر شغل، از روی جدول تطبیق امتیاز به گروه شغلی، گروه‌های شغلی منتصب به هر شغل تعیین می‌شود. هر چه امتیاز شغل بیشتر باشد آن شغل، گروه شغلی بالاتری خواهد داشت.

خلاصه مطالب فوق به نحوه محاسبه و تعیین گروه شغلی کارگران اشاره دارد. در عمل، این محاسبات بسیار پیچیده، زمان‌بر و نیازمند تخصص هستند و تنها توسط افراد واجد شرایط وزارت کار در مراحل اولیه تدوین طرح انجام می‌شوند. لذا کارگران و یا مدیران کارگاه نیازی به یادگیری جزئیات آن نیستند چرا که خود طراح تمام محاسبات را انجام خواهد داد.

تفاوت طرح طبقه‌بندی اختصاصی و طرح طبقه‌بندی مصوب وزارت کار ویژه شرکت‌های خدماتی و پیمانکاری

جدول گروه شغلی ۱ تا ۲۰ و روش استفاده از آن

در قسمت قبل به نحوه طراحی، محاسبه و تعیین گروه‌های شغلی به صورت خلاصه اشاره شد. تمام طرح‌های طبقه‌بندی مشاغل، اعم از طرح‌های اختصاصی کارگاه و یا طرح‌های یکسان مصوب وزارت کار برای شرکت‌های خدماتی و پیمانکاری، طبق توضیحات ارائه شده طراحی و اجرا می‌شوند.

با توجه به اینکه طراحی و اجرای طرح هم زمانبر است و هم برای کارفرما هزینه‌بر خواهد بود. شرکت‌های پیمانکاری و خدماتی که به صورت کوتاه مدت (به عنوان مثال یک ساله) در کارگاهی مشغول فعالیت هستند هم از لحاظ هزینه مقرون به صرفه نبوده و هم زمان اجرای طرح نیز در عمل امکان پذیر نخواهد بود زیرا طرحی که پیمانکار تهیه خواهد کرد فقط در همان کارگاه قابلیت اجرایی دارد و اگر پیمانکار در کارگاه دیگری مشغول به کار باشد قابل استفاده در کارگاه دیگر نیست.

وزارت کار برای حل این مشکلات یک طرح طبقه‌بندی یکتا تدوین کرده است که تمام شرکت‌های پیمانکاری و خدماتی می‌توانند با رعایت ضریب ریالی کارگاه از آن استفاده کنند و خود شرکت لزومی به تهیه طرح اختصاصی ندارد.

نحوه محاسبه مزد بر اساس گروه شغلی

در زمان تدوین و طراحی طبقه‌بندی مشاغل، از روی بودجه حقوق و مزایای کارگاه قبل از اجرای طرح و برخی عوامل دیگر ضریب ریالی کارگاه تعیین می‌شود که در تعیین ضریب ریالی بالاتر از ضریب ریالی محاسبه شده، نظر مساعد کارفرما شرط است.

پس از محاسبه و تعیین ضریب ریالی، از روی فرمول‌ها و جداول مربوطه، مزد هر گروه شغلی محاسبه و تعیین می‌شود. مزد گروه یک برابر با حداقل مزد قانون کار همان سال بوده و مزد گروه‌های بالاتر مبلغ بیشتری خواهد بود. هر چقدر گروه شغلی بالاتر باشد مزد گروه شغلی نیز بیشتر خواهد بود.

جدول مزد گروه‌های شغلی، یک بار در زمان اجرای طرح محاسبه و تعیین می‌شود و از آن به بعد در ابتدای هر سال دو روش برای محاسبه مزد گروه‌های شغلی کارگاه اتخاذ می‌شود که نتیجه هر دو روش یکسان است. یا جدول مزد گروه شغلی هر سال از روی ضریب ریالی برای سال جدید محاسبه می‌شود و یا از روش فرمول افزایش سایر سطوح مزدی، مزد گروه‌ها در سال جدید از روی جدول مزد گروه‌های شغلی سال قبل محاسبه می‌شود.

لینک جدول گروه‌های شغلی وزارت کار

دانلود جداول عناوین و گروه های شغلی طبقه بندی مشاغل

دستورالعمل: دانلود

عناوين و مشخصات شغل‌های فعاليت خدمات عمومی: دانلود

عناوين و مشخصات شغل‌های فعاليت امور حمل و نقل: دانلود

عناوين و مشخصات شغل‌های فعاليت باغبانی و فضای سبز: دانلود

عناوين و مشخصات شغل‌های فعاليت طبخ و توزيع غذا: دانلود

عناوين و مشخصات شغل‌های فعاليت تعمير و نگهداری ساختمان و تاسيسات: دانلود

مشاغل مرتبط با فعاليت‌های خدمات شهری (شهرداری‌ها و موسسات تابعه): دانلود

فهرست كلی عناوين شغلی: دانلود

فرم قرارداد طبقه‌بندی مشاغل شرکت‌های پیمانکاری: دانلود

جدول مزد گروه‌های ۲۰ گانه طبقه‌بندی مشاغل: دانلود

تاثیر مدرک تحصیلی و تخصص در تعیین گروه شغلی

تا این قسمت، به تعریف گروه شغلی و نحوه محاسبه و تعیین گروه‌ شغلی کارگران پرداخته شد. همچنین در بخش مربوط به محاسبه امتیاز، عوامل موثر در امتیاز هر شغل نیز توضیح داده شد.

نکته بسیار مهم و قابل توجه در تاثیر مدرک تحصیلی، و تخصص و سایر عوامل این است که در طبقه‌بندی مشاغل، مدرک تحصیلی و تخصص مورد نیاز برای تصدی یک شغل مد نظر قرار می‌گیرد. در واقع، در ابتدا مشخص می‌شود که برای هر شغل خاص، حداقل شرایط احراز شامل چه مدرک تحصیلی، چه تخصصی و چه میزان تجربه‌ای لازم است.

بنابراین بحث، شرایط احراز شغل است و اینکه بعدا اگر کارگری در شغلی مشغول به کار شود که مدرک تحصیلی، تخصص و تجربه بالاتری نسبت به حداقل شرایط احراز داشته باشد دلیلی بر اعطای امتیاز و گروه بالاتر نسبت به کارگری که حداقل شرایط را دارد نخواهد بود.

همچنین برخی از کارگران در زمان اشتغال در کارگاه ادامه تحصیل می‌دهند و چنین تصور می‌کنند که با ارائه مدرک تحصیلی بالاتر گروه شغلی و مزد و رتبه بالاتری را دریافت خواهند کرد که تصور صحیحی نیست.

اما باید به این نکته توجه کرد که مدرک تحصیلی، تخصص و تجربه در امتیاز و گروه شغلی بی تاثیر نیستند. تاثیر این موارد در زمان طراحی و اجرای طرح مشخص ‌می‌شود، زیرا مدرک تحصیلی، تخصص و تجربه مورد نیاز برای انجام شغل جزو موارد امتیازآور به حساب می‌آیند. به عنوان مثال، شغلی که حداقل مدرک تحصیلی لازم برام احراز آن کارشناسی است. نسبت به شغلی که حداقل مدرک تحصیلی برای احراز آن دیپلم است، امتیاز بالاتری کسب کرده و گروه بالاتری به آن اختصاص می‌یابد.

مشکلات رایج در تعیین گروه شغلی و راه‌حل‌ها

مشکلات و اختلافات بین کارفرما و کارگران در خصوص تعیین گروه‌های شغلی و در کل طرح طبقه‌بندی مشاغل اغلب در حالت‌های زیر اتفاق می‌افتد:

الف) در زمان طراحی و تدوین

پایه تمام اقدامات بعدی در طرح طبقه‌بندی مشاغل و تعیین گروه‌های شغلی طراحی است. اگر طراحی صحیح باشد و اجرا نیز مطابق طرح انجام شود مشکلات کمتری پیش خواهد آمد. همانطور که در قسمت‌های قبل توضیح داده شد در زمان طراحی، عوامل موثر در محاسبه امتیاز و گروه شغلی مورد بررسی قرار می‌گیرند. اگر اطلاعات صحیحی از عوامل موثر در امتیاز در اختیار طراح و مجری طرح قرار نگیرد موجب تعیین اشتباه گروه‌های شغلی خواهد شد.

راه حل پیشگیری از این مشکلات حضور، همکاری و همراهی نماینده کارگران است که به عنوان عضوی از کمیته طبقه‌بندی مشاغل نقش مهمی بویژه در زمان طراحی دارد.

طراح مکلف است کلیه مقررات قانون کار را در زمان تدوین و طراحی رعایت کند چرا که طرح در وزارت کار نیز مورد بررسی قرار گرفته و در نهایت به تایید وزارت کار خواهد رسید.

ب) در زمان اجرا

بیشتر اختلافات تعیین گروه شغلی و سایر موارد مربوطه، در زمان اجرا و ناشی از نحوه اجرای طرح اتفاق می‌افتد. مشکلات در ابتدای اجرای طرح و تطبیق مشاغل موجود با مشاغل طرح طبقه بندی رایج هستند. همچنین پس از اجرای اولیه اختلافاتی در خصوص نحوه ارتقا، تنزیل و یا تغییر شغل کارگران بوجود می‌آید.

هر کارگاه مکلف است کمیته طبقه‌بندی مشاغل را داشته باشد که یکی از اعضای آن نماینده کارگران است همچنین وی نیز مکلف است دوره‌های آموزشی طرح را بگذراند. پس اگر کمیته فعال باشد و نماینده کارگران حاضر در آن دارای اطلاعات کافی بوده و حضور فعالی داشته باشند از اغلب مشکلات تعیین گروه شغلی کارگران پیشگیری می‌شود.

حل اختلافات ناشی از تعیین گروه شغلی کارگران

ممکن است کارگران در طول مدت اشتغال و یا حتی بعد از بازنشستگی ادعاهایی مبنی بر محاسبه و تعیین نادرست گروه شغلی و یا عناوین شغلی ادعاهایی داشته باشند که به صورت صلح و سازش با کارفرما حل نشده است.

در صورت بروز هر گونه اختلاف بین کارگران و کارفرما در خصوص تعیین گروه شغلی، نحوه محاسبه گروه شغلی و سایر موارد، کارگران می‌توانند ادعای خود را طریق طرح شکایت در مراجع حل اختلاف اداره کار مطرح کنند.

۲۰ گروه شغلی چیست؟

در مقررات مربوط به طبقه‌بندی مشاغل تا سقف ۲۰ گروه شغلی در نظر گرفته شده است. به این معنی که در هر کارگاه گروه‌های شغلی بین عدد یک تا ۲۰ خواهد بود و توجه شود که لزومی ندارد که در کارگاه حتما ۲۰ گروه شغلی وجود داشته باشد. ممکن است در کارگاهی امتیازات محاسبه شده برای تعیین گروه‌های شغلی به نحوی باشد که حداکثر گروه شغلی کارگاه ۱۵ باشد.

رتبه بندی چیست و آیا اجرای رتبه‌بندی الزامی است؟

طرح طبقه‌بندی مشاغل، یک بدنه اصلی طرح طبقه‌بندی مشاغل دارد که در کارگاه‌های مشمول اجرای آن الزامی است.

بدنه و طرح اصلی طبقه‌بندی دارای محدودیت‌هایی بویژه در ارتقای گروه شغلی کارگران دارد. به عنوان مثال اگر کارگری حتی ۲۰ سال هم در یک شغل ثابت مشغول به کار باشد گروه شغلی وی نیز در طول ۲۰ سال ثابت خواهد ماند و گروه شغلی با افزایش سابقه ارتقا پیدا نمی‌کند.

از این رو وزارت کار راه کارهایی برای مسیر ارتقای شغلی کارگران در طرح‌ها پیش‌بینی کرده است که یکی از این روش‌ها، طرح رتبه‌بندی است. طرح رتبه‌بندی یکی از الحاقات اختیاری است که با موافقت کارفرما می‌تواند به طرح اصلی ملحق شود. در این طرح، برای هر گروه شغلی، رتبه‌ای نیز در نظر گرفته می‌شود که به آن «رتبه در گروه» گفته می‌شود.

رتبه یک در ابتدا به تمام کارگران تعلق می‌گیرد که با افزایش سابقه (هر چهار سال) یک رتبه در گروه ثابت افزایش پیدا می‌کند. برای هر رتبه مزد رتبه تعلق می‌گیرد که با افزایش سابقه و افزایش رتبه، مزد مبنای کارگر نیز افزایش پیدا می‌کند که جنبه انگیزشی برای کارگران دارد.

نظام رتبه‌بندی نیز باید از سوی کارفرما تدوین و به تایید وزارت کار برسد. با توجه به اینکه اجرای نظام رتبه‌بندی اختیاری است، لذا اجرای آن به گذشته قابل تصری نیست و از زمانی که کارفرما تمایل داشته باشد، قابل طرح و اجرا خواهد بود.

سوالات متداول در مورد محاسبه و تعیین گروه شغلی کارگران

آیا تعیین گروه شغلی از طرف کارفرما اختیاری است؟

اجرای طرح در برخی کارگاه‌ها اجباری است که در متن مقاله مشخص شدند. گروه شغلی کارگران براساس طرح طبقه‌بندی انجام می‌شود و نحوه محاسبه و تعیین گروه شغلی در اختیار کارفرما نبوده و کارفرما باید از طرح کارگاه تبعیت کند.

مغایرت عنوان شغل واقعی و شغل حکم کارگزینی چگونه قابل حل است؟

در ابتدای اجرا و تطبیق طرح، کارگر در شغل قبلی خود باقی‌مانده و با طرح تطبیق داده می‌شود. برای کارگرانی که بعد از اجرای طرح استخدام می شوند نیز عنوان شغلی مشخص می‌شود.

در برخی موارد کارگران در شغلی به غیر از شغل مشخص شده در قرارداد کار و حکم کارگزینی به کار گمارده می‌شوند که باعث بروز اختلاف می‌شود.

در چنین مواردی، اگر کارفرما کارگر را در شغلی غیر از شغل مشخص شده به کار گمارده باشد. این عمل تخلف محسوب می‌شود. کارگر باید برای بازگشت به شغل اصلی خود ادعای خود را مطرح کرده و از تخلف کارفرما در این زمینه جلوگیری کند. بنابراین، به نظر می‌رسد ادعای کارگر بعد از مدت طولانی اشتغال در شغلی غیر از شغل مندرج در قرارداد کار یا حکم کارگزینی و همچنین ادعای اصلاح عناوین شغلی قبلی، صحیح نباشد.

در صورتی که کارفرما قصد تغییر شغل کارگر را داشته باشد باید این درخواست در کمیته طبقه‌بندی مطرح و پس از طی مراحل قانونی که منقطبق با مقررات قانون کار است مطرح شود و در صورت موافقت کمیته تغییر شغل کارگر انجام شود.

زمان اجرای طرح طبقه بندی مشاغل و تعیین گروه شغلی برای کارگران از چه زمانی است؟

در کارگاه‌های عادی از زمانی که تعداد کارگران کارگاه به مدت سه ماه متوالی ۵۰ نفر و بیشتر از آن باشد زمان شمول طرح طبقه‌بندی مشاغل است و در صورت تاخیر در اجرا، کارفرما مکلف است مابه التفاوت حق السعی گذشته را نیز پرداخت کند.

شرکت‌های پیمانکاری و خدماتی، از ابتدای کار خود مشمول اجرای طرح طبقه‌بندی مشاغل هستند.

آیا کارگر بعد از بازنشستگی یا خروج از کارگاه به هر نحوی می‌تواند مطالبات مربوط به گروه شغلی خود را مطرح کند؟

ممکن است کارگاه مشمول طرح طبقه‌بندی بوده، اما آن را با تاخیر اجرا کرده باشد. در این بازه زمانی، برخی از کارگران به هر دلیلی رابطه کاری خود با کارگاه را قطع کرده‌اند و برای آنان در زمان اشتغال، گروه شغلی تعیین نشده است. این کارگران حتی بعد از انفصال از کارگاه نیز می‌توانند ادعای خود را برای اعمال گروه شغلی در مراجع حل اختلاف اداره کار مطرح کنند.