اخراج کارگر بدون قرارداد و عواقب نداشتن قرارداد کار

عواقب و حقوق و مزایای کارگر اخراج شده بدون قرارداد و دلیل

آیا اخراج کارگر بدون قرارداد امکان پذیر است؟ یکی از معضلاتی که امروزه در جامعه با آن روبرو هستیم نداشتن قرارداد کار کتبی مابین کارگر وکارفرما در بازار کار است. این امر موجب ایجاد مشکلاتی برای کارگران و کارفرمایان می‌شود که در این مقاله از سایت کارتابان می خواهیم به بررسی عواقب نداشتن قرارداد کار، حقوق و مزایای کارگر اخراج شده، بازگشت به کار کارگری بدون قراداد و اخراج بدون دلیل بپردازیم.

چرا کارفرما بدون قرارداد فردی را استخدام می‌کند؟

امروزه با توجه به ورود خیل عظیم فارغ التحصیلان در رشته‌های مختلف به بازار کار و عدم وجود بازار کار کافی  امکان استخدام و عقد قرارداد با تعداد زیادی از اشخاص وجود ندارد. از سوی دیگر بعضی از کارفرمایان بر خلاف قوانین و مقررات، نداشتن قرارداد را فرصتی می‌دانند که برای آن‌ها زمینه‌ی قطع همکاری تحت هر شرایطی و در هر زمانی را فراهم می‌کند، بدون آن که از نظر قانونی مسئولیتی شامل حال آن‌ها شود!

این در حالی است که ثابت کردن رابطه همکاری بین کارگر و کارفرما فقط وابسته به قرارداد نبوده و ادعای کارگر، وجود شاهد و حتی فیش حقوقی این توانایی را دارد که اثباتی بر ادعای کارگر باشد.

قرارداد همکاری بین کارگر و کارفرما، بیش از آن که مزیتی برای کارگر محسوب گردد، بیشتر یک اهرم حمایتی برای کارفرما است که این توانایی را داشته باشد در شرایط مختلف از حقوق خود دفاع کند. با وجود قرارداد کار کتبی اتمام دادن به رابطه کاری بسیار ساده تر از اخراج کارگر بدون قرارداد است.

در ماده ۷ قانون کار قرارداد کار به صورت شفاهی و کتبی تعریف شده است و نداشتن قرارداد به معنی داشتن قرارداد شفاهی است که هر دو نوع قرارداد کار از تمامی حقوق و مزایای قانون کار برخوردار هستند.

عواقب نداشتن قرارداد کار با پرسنل

نداشتن قرارداد کتبی بین کارفرما و کارگر می‌تواند عواقب جبران ناپذیر مالی و حقوقی برای کارفرما داشته باشد . در این مقاله به برخی از این مشکلات حقوقی و قانونی مربوط به عدم عقد قرارداد اشاره می‌شود .

طبق تبصره ۲ ماده ۷ قانون کار، در کارهایی که طبیعت آن‌ها جنبه مستمر دارد، در صورتی که مدتی در قرارداد ذکر نشود، قرارداد دائمی تلقی می‌شود. بنابراین اولین مشکل و عواقب قانونی که به دلیل نداشتن قرارداد بین کارگر و کارفرما ایجاد می‌شود این است که نداشتن قرارداد کار کتبی که تاریخ شروع و پایان همکاری را به طور دقیق مشخص کند به لحاظ قانونی، همکاری دائم محسوب شده و کارفرما به هیچ عنوان نمی‌‌تواند کارگر را اخراج نماید. اولین نکته مهم که عواقب عمده نداشتن قرارداد کار را پوشش می‌دهد درج مدت قرارداد کار است.

ضمن آنکه وقتی قراردادی بین طرفین وجود نداشته باشد که جزییات پرداختی‌ها را مشخص کند کارگر می‌تواند بعد از قطع همکاری هر گونه ادعایی را در مورد میزان پرداختی‌ها مطرح کرده و بر اساس آن طرح شکایت نماید. از ویژگی‌های متن قراردادهای کاری قید کردن کلیه جزییات پرداختی‌ها از جمله حقوق پایه، نرخ اضافه کاری، مزایای قانونی از قبیل حق مسکن، حق بدی آب و هوا، حق اولاد و بسیاری جزییات دیگر است که بر اساس آن فیش حقوقی تنظیم و پرداختی‌ها به کارگر انجام می‌شود . بنابراین وقتی کلیه جزییات مشخص باشد و پرداختی‌ها کاملا بر آن منطبق باشد احتمال ادعاهای مالی توسط کارگر بعد یا در حین همکاری به میزان قابل توجهی کاهش خواهد یافت.

به عنوان مثال در حالت بدون قرارداد، کارگر می‌تواند ادعا کند تمام پرداختی‌های شرکت به من فقط حقوق پایه من بوده و سایر مزایا مثل اضافه کاری، تعطیل کاری، حق اولاد و … پرداخت نشده است.

اخراج کارگر بدون قرارداد

همانطور که در قسمت قبل هم اشاره شد اشتغال کارگر بدون قرارداد به منزله داشتن قرارداد کار شفاهی است و با توجه به اینکه در قرارداد شفاهی مدتی در قرارداد کار مشخص نمی‌شود بنابراین اگر کار جنبه مستمر داشته باشد نداشتن قرارداد به منزله داشتن قرارداد شفاهی دائمی است. اخراج کارگر بدون قرارداد برای کارفرما بدون دلیل و توجیه قانونی امکانپذیر نیست. وقتی که کارگری بدون قرارداد مشغول به کار است برای اخراج کارگر بدون قرارداد باید مفاد ماده ۲۷ قانون کار رعایت شود. طبق ماده ۲۷ قانون کار، اخراج کارگر بدون دلیل برای کارفرما ممنوع بوده و در صورتی که اخراج بدون دلیل و توجیه باشد با شکایت کارگر در اداره کار، رای بازگشت به کار به کارگر بدون قرارداد صادر می‌شود.

شرایط موجه و قانونی برای اخراج کارگر بدون قرارداد

در پاراگراف قبلی توضیح داده شد که ماده ۲۷ قانون کار شرایط اخراج کارگر بدون قرارداد را مشخص و تعیین کرده است. طبق این ماده قانونی اخراج کارگر باید دلیل داشته باشد و این دلایل در قانون شامل قصور در انجام وظائف محوله و یا نقض آیین نامه‌های انضباطی کارگاه را پس از تذکرات است. اگر کارفرما کارگر بدون قرارداد را اخراج کند و کارگر در اداره کار علیه کارفرما برای بازگشت به کار شکایت کند کارفرما مکلف است قصور در انجام وظائف محوله و یا نقض آیین نامه‌های انضباطی کارگاه را اثبات کند.

بدیهی است که هر قصوری مستحق اخراج کارگر محسوب نمی‌شود و تشخیص قصور از وظایف محوله یا نقض آیین نامه‌های انضباطی بر اساس مقررات قانون کار است. در خصوص آیین نامه‌های انضباطی، کارگاه‌هایی که دارای آیین نامه انضباطی هستند باید تخلف کارگر از آیین نامه‌های انضباطی کارگاه در کمیته انضباطی مطرح و کمیته انضباطی بر اساس آیین نامه رای صادر می کند. در صورتی که کمیته انضباطی رای اخراج صادر کند باید نماینده کارگران و یا شورای اسلامی کار نظر مثبت به اخراج داشته باشند.

شرایط بازگشت به کار کارگر اخراجی بدون قرارداد

در قسمت قبل توضیح داده شد که اگر اداره کار اخراج کارگر را غیر موجه و بدون دلیل قانونی تشخیص دهد رای بازگشت به کار صادر می‌کند. در صورتی که رای بازگشت به کار صادر شود کارفرما ضمن محکومیت به بازگرداندن کارگر به شغل قبلی یا همتراز، به پرداخت حق السعی ایام بلاتکلیفی و حق بیمه این مدت می‌شود.

علاوه بر عواقب قانونی برای بازگشت به کار، تاثیر منفی بر جنبه روانی و جو حاکم بر کارگاه نیز اتفاق می‌افتد. بنابراین لازم است کارفرماها از عواقت نداشتن قرارداد کار و اخراج بدون دلیل و شرایط بازگشت به کار آگاهی کامل داشته باشند تا منجر به محکومیت کارفرما در اداره کار نشود.

حق و حقوق کارگر اخراج شده بدون قرارداد

نتیجه طرح دعوی کارگر از بابت اخراج بدون دلیل در اداره کار دو حالت خواهد داشت:

1- غیرموجه بودن اخراج و رای بازگشت به کار و ۲- موجه بودن اخراج.

در صورتی که اخراج کارگر غیرموجه تشخیص داده شود کارفرما مکلف می‌شود ضمن بازگشت به کار کلیه حق و حقوق و بیمه کارگر اخراج شده را از روز اخراج تا روز صدور رای و بازگشت به کار پرداخت کند. همچنین اگر کارگر در طول مدت اشتغال حق و حقوقی معوقه داشته باشد و خواستار آنها نیز باشد کارفرما محکوم به پرداخت آن موارد نیز خواهد شد.

اگر کارگر بعد دریافت رای بازگشت به کار نخواهد به کار خود بازگردد می‌تواند با طرح دادخواستی جدید ظرف مدت ۷ روز، از کارفرما دریافت حق سنوات ۴۵ روز را بنماید. در این حالت حق و حقوق و مزایای کارگر تا آخرین روز کاری وی محاسبه می‌شود.

در صورتی که اخراج کارگر موجه تشخیص داده شود کارگر مستحق دریافت حق و حقوق و مزایای خود تا آخرین روز کاری خواهد بود.

حقوق و مزایای کارگر اخراج شده بدون قرارداد به صورت موجه

در صورتی که حقوق و مزایای ماهیانه کارگر اخراج شده پرداخت شده باشد و موضوع بازگشت به کار هم منتفی باشد، موارد زیر به کارگر تعلق می‌گیرد :

الف ) سنوات خدمت: به ازای هرسال کارکرد به میزان یک ماه آخرین پایه حقوق

ب ) عیدی و پاداش سال‌های فعالیت : به میزان هر سال ۲ ماه آخرین پایه حقوق

ج ) مانده مرخصی ذخیره شده : به ازای یک سال کار معادل ۲۶ روز آخرین حق السعی

عواقب نداشتن قرارداد کار

در قسمت‌های قبل به عواقب نداشتن قرارداد کار برای کارفرما به صورت تک به تک توضیح داده شد که در این قسمت به صورت تیتر وار این موارد ذکر می‌شود:

۱- عدم امکان اخراج کارگر بدون قرارداد کار بدون دلیل و توجیه قانونی

۲- احتمال ادعا و مطالبه مزایای قانون کار توسط کارگر علیرغم دریافت آن

۳- بازگشت به کار کارگر اخراجی بدون قرارداد و دریافت حق السعی علیرغم عدم اشتغال و تاثیر منفی بر وجهه و شرایط حاکم بر کارگاه.

۴- عدم توانایی اثبات توافقات طرفین

۵- ایجاد اختیار به کارگر برای بازگشت یا عدم بازگشت به کار در آرای بازگشت به کار و مطالبه سنوات بیشتر از میزان قانونی

فرایند رسیدگی به ادعای بازگشت به کار بدون قرارداد

کارگر اخراجی با وجود یا عدم وجود رای کمیته انضباطی و یا تذکرات کتبی باید دادخواست خود را ظرف مدت ۳۰ روز در اداره کار ثبت کند. پرونده ابتدا در هیئت تشخیص رسیدگی شده و در صورت اعتراض هر یک از طرفین ظرف مدت ۱۵ روز، تجدیدنظر خواهی در هیئت حل اختلاف مورد رسیدگی قرار می‌گیرد.

رای هیئت تشخیص بعد از ۱۵ روز بدون اعتراض و رای هیئت حل اختلاف بلافاصله بعد از صدور قطعی و لازم الاجراست. اعتراض به آرای قطعی اداره کار از طریق شکایت در دیوان عدالت اداری قابل انجام است.

ثبت شکایت اداره کار در سامانه جامع روابط کار انجام می‌شود که مقاله کامل آموزش کار با سامانه جامع روابط کار به آدرس prkar.mcls.gov.ir قبلا منتشر شده است.

تصفیه حساب با کارگر بدون قرارداد کار

بدیهی است با اعلام عدم نیاز از سوی کارفرما یا استعفا از سوی کارگر می‌بایست مراحل تسویه حساب پایان همکاری انجام پذیرد. این مزایا شامل سنوات پایان خدمت، مانده مرخصی و عیدی و پاداش است.

اولین اقدام بعد از اخراج موجه کارگر بدون قرارداد، تسویه حساب اداری است. نیروی انسانی شاغل در کارگاه بنا به نیاز ممکن است ابزار کار بگیرد یا وسائل حفاظتی و ایمنی کار کارگاه را در اختیار داشته باشد ممکن است از امکانات کارگاه نظیر صندوق امانات چیزی را به امانت گرفته باشد یا وسائل و امکانات کارگاه را در اختیار داشته باشد، با فروشگاه کارگاه حساب و کتاب ناتمام داشته باشد و… در ابتدا لازم است این موارد را تسویه نماید.

معمولا کارگاه‌ها برای این گونه موارد با الگو برداری از ادارات دولتی لیستی را به کارگر می‌دهند تا با مراجعه به قسمت‌های اداری و یا کارگاهی و گرفتن امضاء از مسئول قسمت، حساب و کتاب خود را مشخص و تصفیه کند.

اقدام بعدی این است که امور اداری کارگاه یا شخص کارفرما میزان حضور و خدمت کارگر را کامل برآورد نموده و میزان روزهای حضور در کارگاه، مرخصی‌های دریافتی، مرخصی استعلاجی، غیبت و… را روشن و بعد لیست بدهی و طلب کارگر را به صورت آیتم به آیتم مشخص می‌کند. بعد از تنظیم برگ تسویه حساب، با پرداخت بانکی مبلغ مشخص شده در برگ تسویه حساب، تصفیه حساب انجام شده و کارگر و کارفرما با هم بی‌حساب می‌شوند.

در اخراج کارگر بدون قرارداد با کارگران دارای قرارداد کار کتبی در نحوه‌ی تصفیه حساب هیچ تفاوتی وجود ندارد.

۳ نکته مهم در خصوص شکایت از کارفرما بعد از اخراج کارگر بدون قرارداد

۱- کارگر اخراجی باید به مدت ۳۰ روز از تاریخ اخراج شکایت خود را ثبت نماید.

اما در صورت عدم تمایل به گرفتن بیمه بیکاری و یا بازگشت به کار دعاوی مانند مطالبه حقوق و مزايای پرداخت نشده و همچنين بيمه معوقه، مشمول مرور زمان نمی‌شوند و محدودیت زمانی برای اقامه دعوی وجود ندارد. و در هر زمان، كارگر و حتی بعد از فوت كارگر وراث قانونی می‌توانند اقامه دعوی بر علیه کارفرما نمايند.

۲- در زمان تنظیم شکایت توضیحات طولانی ننویسید خلاصه و مفید بنویسید مثلا درخواست بازگشت به کار ۲- درخواست سنوات ۳- درخواست پرداخت حق بیمه، حقوق معوقه، عیدی پرداخت نشده و… .اگر طلب معوقه داشته باشید و در دادخواست بنویسید، در جریان دادرسی به نفع شما است.

۳- در صورتی که می‌خواهید از بیمه بیکاری استفاده کنید زمان شکایت همان یک ماه است  پافشاری شما بازگشت به کار باشد و حتما در صدور رای قطعی از مراجع حل اختلاف باید قید شده باشد که اخراج خواهان غیر ارادی و از سوی کارفرما صورت گرفته تا مشمول بیمه بیکاری شوید. همچنین باید حق بیمه شما حداقل یکسال قبل از اخراج به صورت مستمر از کارگاه مربوطه واریز شده باشد.

راهنمای کامل شرایط و مقررات اخراج کارگر و خسارت ها و جرائم را نیز
مطالعه نمایید.

شکایت از کارفرما برای رد نکردن بیمه بدون قرارداد کار

با توجه به ماده ۱۴۸ قانون کار، کارگر اخراج شده بدون قرارداد کار این توانایی را دارد که برای رد نکردن بیمه به وسیله کارفرما از وی شکایت کند. کارگر شکایت خود را به مراجع حل اختلاف اداره کار تسلیم می‌کند و مورد رسیدگی قرار می‌گیرد. در صورتی که کارگر ادعای اشتغال خود را اثبات کند سابقه کار وی محرز شده و اداره کار رای بر محکومیت کارفرما برای واریز بیمه ایام اشتغال صادر می‌کند.

کارگر پس از قطعی شدن رای اداره کار، درخواست را اجرا کرده و سپس رای صادره به سازمان تامین اجتماعی ارجاع می‌شود. سازمان تامین اجتماعی پس از بررسی درخواست، سوابق مورد نظر را به سوابق کارگر اضافه می‌کند.

در صورتی که تامین اجتماعی از اجرای رای اداره کار خودداری کند کارگر باید در دیوان عدالت اداری طرح شکایت کند.

نحوه پیشگیری از عواقب نداشتن قرارداد کار

برای پیشگیری از عواقب نداشتن قرارداد کار توصیه می‌شود با کارگران قرارداد کار کتبی و استاندارد با مدت مشخص تنظیم شده و پس از اتمام هر قرارداد کار کتبی، در صورت ادامه همکاری قرارداد به صورت کتبی و صریح تمدید یا تجدید شود. نحوه تنظیم قرارداد یکی از دغدغه‌های کارفرمایان است که برای دستیابی به قراردادی که از لحاظ شکل و محتوا و مقادیر حقوق و مزایا مطابق با آخرین مقررات قانون کار باشد سخت است. نرم افزار حقوق و دستمزد کارمزد کارتابان ابزاری ساده، مفید و کاربردی است که قرارداد کار، لیست و فیش حقوق ماهانه و فرم تسویه حساب را به صورت خودکار تنظیم و ارائه می‌کند.

سوالات متداول اخراج کارگر بدون قرارداد

آیا امکان اخراج کارگر بدون قرارداد وجود دارد؟

عدم وجود قرارداد کار کتبی مدت معین در کارهای با ماهیت دائمی به منزله وجود قرارداد کار دائمی است. ولی با رعایت مقررات ماده ۲۷ قانون کار اخراج کارگر بدون قرارداد کتبی هر چند با شرایط سخت طبق توضیحاتی که در متن مقاله داده شده مقدور است.

کارفرما قرارداد کتبی منعقد ننموده و بیمه واریز نکرده و بدون دلیل من را اخراج کرده است. آیا می‌توانم شکایت کنم؟

شکایت برای اخراج کارگر بدون قرارداد هم برای بازگشت به کار و هم برای حق بیمه واریز نشده امکان پذیر است.

بدون قرارداد کار در کارگاهی مشغول به کار بودم و اخراج شدم. تا چه زمانی باید در اداره کار ثبت شکایت کنم؟

ثبت شکایت برای بازگشت به کار و همچنین بیمه بیکاری باید ظرف مدت ۳۰ روز انجام شود. در موارد غیر از این زمان و موعد مشخصی وجود ندارد و کارگر هر زمان می‌تواند شکایت کند.