حق اشعه و مزایا و فوق العاده های کار با اشعه

حق اشعه و مزایا و فوق العاده های در ارتباط با کار با اشعه مانند درصد اشعه، مرخصی، بازنشستگی و ساعات کار در مشاغل برای این منظور لحاظ شده اند که تماس و کار با اشعه و پرتوها برای انسان بیماری زا است و ممکن است  در صورت عدم رعایت تدابیر لازم بیماری های خطرناک و غیر قابل درمانی ایجاد نماید. لذا غرض از این مزایا کاهش میزان مواجهه کارکنان با اشعه و پرتوها هستند.

با توجه به حساسیت و خطراتی که پرتوها و اشعه ها دارند هرگونه استفاده و بهره برداری در ارتباط با این نوع کارها بایستی از مقررات و قوانین مربوطه تبعیت نموده و تحت نظارت مستمر دستگاه های نظارتی انجام می پذیرد.

در کشور ما سازمان انرژی اتمی متولی نظارت بر هرگونه فعالیتی است که در آن اشعه و پرتوهای یون ساز و غیر یون ساز وجود داشته باشد.

قانون حفاظت در برابر اشعه مصوب 1368/1/30 هم اکنون قانون جاری حاکم بر فعالیت های مربوط به کار با اشعه و پرتوها است.

در این مقاله از کارتابان به بررسی جزئیات و شرایط و قوانین کار با اشعه و قانون جدید حق اشعه در قبال کارکنان و کارگران و پرداخته می شود و سایر موارد قانون حفاظت در برابر اشعه از حیطه فعالیت کارتابان خارج است.

در کار با اشعه چه مزایایی به کارگران و کارکنان باید در نظر گرفته شوند؟

در ماده 20 قانون حفاظت در برابر اشعه به صراحت عنوان شده است که برای افرادی (کارگران-کارکنان-کارمندان) باید مزایای زیر تعلق بگیرد.

مزایای تعلق گرفته به کارگران و کارکنان که با اشعه کار می کنند بستگی به مقدار و شرایط بالقوه پرتودهی محیط کار دارد. تعیین درصد حق اشعه و شرایط محیط کار بر اساس آیین نامه های مربوط انجام می گیرد. آیین نامه های مربوط و نحوه تعیین شرایط و میزان مزایا در ادامه مقاله تشریح خواهند شد.

مزایای کار با اشعه به شرح زیر هستند:

1-کاهش ساعات کار

2-افزایش میزان مرخصی استحقاقی و استفاده اجباری از مرخصی استحقاقی

3- سنوات ارفاقی برای بازنشستگی

4- پرداخت مزایا و فوق العاده کار با اشعه

ساعات کار افراد و کارگران در کار با اشعه چقدر کاهش می یابد؟

بند 1 ماده 20 قانون حفاظت در برابر اشعه

1-کاهش ساعات کار هفتگی تا میزان 25% ساعات کار مقرر برای سایر کارکنان.

ساعات کار هفتگی در قانون کار و نیز سایر قوانین و مقررات استخدامی از جمله قانون مدیریت خدمات کشوری 44 ساعت در هفته تعیین شده است.

حداکثر ساعات کاری که در کار با اشعه کاهش می یابد 25 درصد از 44 ساعت خواهد بود.

بنابراین ساعات کار افرادی که در کار با اشعه مشغول هستند حداقل 33 ساعت و حداکثر 44 ساعت خواهد بود. نکته مهم قابل توجه این است که در متن بند 1 عنوان شده است تا میزان 25 درصد ساعات کار کاهش می یابد. یعنی 25 درصد کاهش ساعات کار با اشعه ثابت نیست و از صفر تا 25 درصد خواهد بود.

تعیین اینکه چه میزان از کاهش ساعات کار به کدام کارگران و کارکنان در تماس با اشعه باید رعایت شود طبق آیین نامه و دستورالعمل تعیین گروه پرتوکاری و درصد فوق العاده کار با اشعه خواهد بود.

مرخصی سالانه کار با اشعه چقدر است؟

بند 2 ماده 20 قانون کار با اشعه

2-افزایش میزان مرخصی استحقاقی سالیانه تا یک ماه در سال برای مدت اشتغال به کار با اشعه، استفاده از مرخصی استحقاقی سالیانه در آن گونه موارد در طول هر سال اجباری است.

کارگران قانون کار طبق ماده 64 این قانون سالانه می توانند از 26 روز کاری مرخصی استحقاقی (با مزد و مزایا و بیمه) استفاده نمایند. در قانون مدیریت خدمات کشوری نیز حق استفاده از مرخصی سالیانه 30  روز است.

در قانون کار کارگر می تواند از کل یا قسمتی از مرخصی استحقاقی خود استفاده ننماید. در این صورت حداکثر به مدت 9 روز از مرخصی وی قابل ذخیر و مازاد بر آن سوخت خواهد شد.

در قانون مدیریت خدمات کشوری نیز کارمندان و کارکنان دولت حداکثر 15 روز از مرخصی استحقاقی خود را می توانند ذخیره نمایند.

کارگران و یا کارمندانی که در کار با اشعه و پرتوکاری مشغول به کار هستند مرخصی آنان در یک سال حداکثر تا یک ماه قابل افزایش است.

کارگران و کارمندان کار با اشعه مجبور هستند از تمام مرخصی استحقاقی خود استفاده نمایند. طبق بند 2 ماده 20 قانون مرخصی استحقاقی قابل ذخیره شدن نیست.

در خصوص اینکه کارگران و کارمندان پرتوکار در صورت ماندن مرخصی های خود می توانند آن را از کارفرمای خود مطالبه نمایند اختلاف نظر وجود داشته که در شکایت های مختلفی که در دیوان عدالت اداری در این خصوص صورت گرفته است هیات عمومی دیوان عدالت اداری با صدور رای ذخیره مرخصی کار با اشعه چنین رای صادر نموده است که با توجه به اینکه استفاده از مرخصی استحقاقی سالانه کار با اشعه الزامی است لذا مطالبه مانده مرخصی استحقاقی کار با اشعه موضوعیت ندارد.

سنوات ارفاقی حق اشعه و بازنشستگی کار با اشعه و پرتوکاران

بند 3 ماده 20 حفاظت در برابر اشعه در خصوص سنوات ارفاقی و بازنشستگی اشعه و پرتوکاران چنین گفته شده است:

3-افزایش مدت خدمت مورد قبول تا یک سال به ازاء هر یک سال کار با اشعه، حداکثر این افزایش تا 10 سال و منحصرا از نظر بازخرید، بازنشستگی، از کار افتادگی و تعیین حقوق وظیفه قابل احتساب می باشد.

بنابراین حداکثر سنواتی که کار با اشعه می تواند اضافه شود یک سال ارفاقی به ازای یک سال کار خواهد بود.

بدیهی است که 1 سال سقف سنوات ارفاقی است و با توجه به درصد اشعه و گروه پرتوکاری میزان دقیق سنوات ارفاقی بازنشستگی اشعه تعیین می شود.

بازنشستگی عمومی بویژه در تامین اجتماعی همزمان وجود دو شرط را الزامی می داند:

الف: شرط حداقل سابقه و سنوات واریز بیمه

ب: شرط حداقل سن مورد نیاز برای بازنشستگی

در خصوص کار با اشعه و اعمال سنوات ارفاقی این سوال مطرح می شود که آیا پس از تکمیل سابقه بازنشستگی لزومی به رسیدن به حداقل سن وجود دارد یه نه؟

صندوق های بازنشستگی جواب این سال را بله می دانند. در این خصوص نیز شکایت های مختلفی در دیوان عدالت اداری مطرح شد و در نهایت هیات عمومی دیوان عدالت اداری طی رای شماره 513 مورخ 24 مهرماه 1391 با تأیید استدلال مخالفان شرط سنی در بازنشستگی پرتوكاران و با تصریح به اینكه در قانون فوق الذكر شرط سنی برای بازنشستگی پرتو كاران لحاظ نشده است، بند 5 بخشنامه شماره 52 مستمری های سازمان تأمین اجتماعی كه متضمن چنین محدودیتی بود را ابطال كرد.

ماده 20 آیین نامه اجرایی قانون یاد شده مقرر می دارد كه احتساب سوابق كار با اشعه برای بازخرید، بازنشستگی، از كار افتادگی و تعیین حقوق وظیفه به شرح زیر می باشد:

الف – كاركنان با پرتو گروه ‘الف’ به ازای هر سال خدمت یكسال افزایش خدمت مورد قبول تا حداكثر 10سال

ب – كاركنان با پرتو گروه ‘ب’ به ازای هر سال خدمت 6 ماه افزایش خدمت مورد قبول تا حداكثر پنج سال

حق اشعه و مزایا و فوق العاده کار با اشعه

بند 4 از ماده 20 قانون حفاظت در برابر اشعه نیز به پرداخت حق اشعه و حقوق و مزایای کار با اشعه پرداخته است.

4-پرداخت تا 50% حقوق و مزایا به عنوان فوق العاده کار با اشعه

طبق این بند کارگران و کارکنانی که با اشعه کار می کنند مانند کارشناس و اپراتورها و تکنسین های رادیولوژی حداکثر تا 50% حقوق و مزایای وی باید پرداخت شود. این مزایا با عنوان فوق العاده اشعه در فیش حقوق و قرارداد کار و حکم باید درج شود.

در ماده 22 آیین نامه اجرایی قانون حفاظت در برابر اشعه مزایا به شرح زیر برای کار با اشعه تعیین شده است:

‌الف – به پرتوکاران گروه الف تا میزان حداکثر 100% مزایای مندرج در بندهای 1 و 2 و 4 ماده 20 قانون طبق شرایط زیر:

– بر حسب تجربه و تبحر در کار با اشعه تا 20%

– بر حسب داشتن گرایش هسته‌ای در دوران تحصیل و یا گذراندن دروس فیزیک بهداشت و یا فیزیک پزشکی یا دوره‌های تخصصی حفاظت در برابر اشعه تا20%

– بر حس به کاربردن وسائل حفاظت در برابر اشعه فردی و وسائل حفاظتی مورد نیاز تا 10%

– بر حسب شرایط کار حداکثر تا 50% ‌باید توسط دارندگان پروانه اشتغال اعمال و پرداخت گردد.

ب – به پرتوکاران گروه (ب) تا میزان حداکثر 60% مزایای مندرج در بندهای 1 و 2 و 4 ماده 20 قانون طبق شرایط زیر:

– بر حسب تجربه و تبحر در کار با اشعه تا 15%

– بر حسب داشتن گرایش هسته‌ای در دوران تحصیل و یا گذراندن دروس فیزیک بهداشت و یا فیزیک پزشکی و یا دوره‌های تخصصی حفاظت در برابر اشعه تا10%.

– بر حسب به کاربردن وسائل حفاظت در برابر اشعه فردی و وسائل حفاظتی مورد نیاز تا 10%.

– بر حسب شرایط کار تا حداکثر 25%.

‌باید توسط دارندگان پروانه اشتغال اعمال و پرداخت گردد.

‌تبصره 1 – مزایای فوق‌الذکر در صورت تغییر شرایط این آیین‌نامه و یا شرایط کاری شخصی لازم‌التغییر است.

 تعیین گروه پرتوکاری کار با اشعه

نکته ای که در تمام توضیحات فوق جلب توجه می کند این است که در تعیین کلیه ارفاق ها و امتیازهای کار با اشعه یک بازه تعیین شده است.

به عنوان مثال حداکثر سنوات ارفاقی تا یک سال و یا کاهش ساعات کار تا 25% و یا پرداخت حداکثر تا 25 درصد حقوق به عنوان فوق العاده اشعه.

سوال بسیار مهم این است که مقدار درصد حق اشعه برای تمام این مزایا چقدر است و چگونه تعیین می شود؟

در ماده 7 آیین نامه اجرایی قانون حفاظت در برابر اشعه ابتدا پرتوکار تعریف شده است. با این تعریف دامنه شمول قانون حفاظت در برابر اشعه و مقررات تبعی آن مشخص شده است. در ادامه پرتوکارها را به دو گروه الف و ب تقسیم بندی کرده است. متن ماده 7 به شرح زیر است:

7 – “پرتوکار” به شخص حقیقی اطلاق می‌گردد که با منابع مواد اشعه به طور فیزیکی در ارتباط باشد که شامل پرتوکاران گروه الف و گروه ب می‌گردد.

‌الف – پرتو کار گروه (الف)  به شخص حقیقی اطلاق می‌گردد که در شرایطی کار می‌کند که دز سالیانه آن می‌تواند از 3% حد دز معادل سالانه تجاوز نماید.

ب – پرتوکار گروه (ب)  به شخص حقیقی اطلاق می‌گردد که در شرایطی کار می‌کند که معمولاً دز دریافتی سالانه وی از 3%  حد دز معادل سالانه تجاوز‌ نمی‌نماید.

نحوه تعیین گروه پرتوکاری و درصد فوق العاده کار با اشعه

نحوه ی تعیین گروه پرتوکاری

نحوه تعیین گروه پرتوکاری و درصد فوق العاده کار با اشعه در دستورالعمل تعیین گروه پرتوکاری و درصد فوق العاده کار با اشعه برای تعیین گروه پرتوکاری مراکز کار با پرتو موظف هستند فرم تکمیل شده درخواست را در حوزه کار با پرتوهای یونساز طبق فرم مخصوص (پیوست 2 دستورالعمل) و در حوزه کار با پرتوهای غیریونساز نیز با فرم مخصوص (پیوست 3 دستورالعمل) را جهت بررسی و تایید به واحد قانونی که از جانب سازمان انرژی اتمی به مرکز نظام ایمنی هسته ای کشور تفویض شده است ارائه می گردد.

این واحد با بررسی شرایط محیط کار و مشخصات شغلی و پرسنلی گروه الف یا ب پرتوکاری فرد را تعیین می کند.

نحوه ی محاسبه امتیازات موثر در تعیین درصد فوق العاده کار با اشعه

پس از تعیین گروه پرتوکاری در گام بعدی درصد فوق العاده کار با اشعه با احتساب ضرایب استحقاقی هر فرد تا سقف های مشخص شده در ماده 22 آیین نامه و مفاد دستورالعمل توسط “کمیسیون تشخیص پرتوکاری مراکز کار با پرتو” تعیین و طبق فرم مربوطه (پیوست 4 دستور العمل) تعیین و اعلام می شود.

معیار های لازم و عوامل موثر جهت تعیین درصد فوق العاده کار با اشعه و حق اشعه “شرایط محیط کار” و عامل “شرایط شاغل” هستند.

عامل شرایط محیط کار و تاثیر آن در فوق العاده و حق اشعه

عوامل شرایط محیط کار که در تعیین فوق العاده و درصد حق اشعه عنوان شده است به شرایط محیط کاری بستگی دارد که پرتوکار با تجهیزات پرتوزا در ارتباط است. این عوامل در قسمت 6-2-1 دستورالعمل تعیین گروه پرتوکاری و درصد فوق العاده کار با اشعه مشخص شده اند.

• ریسک و مسیر پرتوگیری
• ماهیت کار و مدت زمان حضور در مناطق کنترل شده و یا تحت نظارت

برای هر مورد از عوامل موثر فرمول ها و درصدها و جداولی تعیین شده است که در دستورالعمل مزبور قابل ملاحظه هستند.

عامل شرایط شاغل

امتیاز عامل شرایط شاغل برای پرتوکاران گروه الف حداکثر تا 25 و برای پرتوکاران گروه ب حداکثر 15 است.  در محاسبه امتیاز عامل شرایط شاغل در محاسبه حق اشعه و درصد آن موارد زیر موثر هستند.

• تجربه کار با پرتو
• دوره های آموزشی حفاظت در برابر اشعه
• رعایت اصول حفاظت پرتوی و میزان تاثیرگذاری در آن

تعیین درصد فوق العاده کار با اشعه

به منظور اجرای بند 4 ماده 20 قانون درصد نهایی فوق العاده کار با اشعه به شرح زیر حاصل می گردد و برای هر پرتوکار قابل اعمال خواهد بود.

روابط و فرمول های مورد نیاز جهت محاسبه امتیاز نهایی Eکل و درصد فوق العاده کار با اشعه به صورت زیر است:

(_{شرایط شاغل}E + _{شرایط محیط کار}E) = _کلE

2/(_کلE) = درصد فوق العاده کار با اشعه

دانلود قوانین و مقررات و فرم های تعیین گروه پرتوکاری و درصد فوق العاده کار با اشعه

1- درخواست تایید گروه پرتوکاری (دانلود کنید)

2- فرم تعیین درصد فوق العاده کار با اشعه (دانلود کنید)

3-فرم تعیین گروه پرتوکاری (دانلود کنید)

4- فرم های قدیمی ( تعیین گروه – درخواست تایید گروه پرتوکاری – تعیین درصد فوق العاده اشعه)

5- قانون حفاظت در برابر اشعه (دانلود کنید)

6- آیین نامه اجرایی قانون حفاظت در برابر اشعه (دانلود کنید)

7- دستورالعمل تعیین گروه پرتوکاری و درصد فوق العاده کار با اشعه (دانلود کنید)

نحوه اقدام و درخواست برای درخواست فوق العاده های کار با اشعه

هم اکنون کلیه درخواست های مورد نیاز در خصوص احتساب حق اشعه مانند تعیین گروه پرتوکاری و صدور مجوزهای لازم از طریق سامانه اینترنتی ثبت درخواست و پیگیری خدمات – دفتر حفاظت در برابر اشعه انجام می پذیرد.

برای ورود به سامانه اینترنتی ثبت درخواست و پیگیری خدمات – دفتر حفاظت در برابر اشعه اینجا کلیک کنید.

سوالات متداول کار با اشعه