نحوه محاسبه مرخصی استحقاقی کارگران شیفتی، نوبت کار و غیر نوبت کار چگونه است؟

در مواد 64 و 65 قانون‌کار برای تمام کارگران، ایامی به عنوان مرخصی استحقاقی تعریف شده است. نحوه محاسبه مرخصی استحقاقی کارگران شیفتی، نوبت کار و غیر نوبت کار اعم از 24-48 و 12-24 و … نیز از این دو ماده قانونی تبعیت می کند. محاسبه مرخصی استحقاقی کارگرانی که غیر نوبت‌کار بوده و به صورت روز کار یا شب کار ثابت هستند ساده است ولی در خصوص محاسبه و کسر از مرخصی کارگران شیفتی و نوبتی و غیر نوبت‌کار این مساله دارای ابهاماتی است که در ادامه به این ابهامات پاسخ داده می شود.

سوالات مهمی که در این مقاله پاسخ داده شده اند:

-اگر کارگری یک نوبت یا یک روز یا یک شیفت مرخصی بگیرد چند ساعت یا چند روز از مرخصی وی باید کسر شود؟

-اگر کارگرانی که به صورت شیفتی اعم از 24-48 و یا 12-24 و حالت های مشابه دیگر مشغول به کار هستند و نوبت کاری موظفی آنان با تعطیل رسمی اعم از جمعه و غیر جمعه تلاقی داشته باشد و روزهای تعطیل رسمی که نوبت کاری موظفی آنان است مرخصی بگیرند از مرخصی استحقاقی آنان کسر می شود یا خیر؟

تعاریف و اصول مرخصی استحقاقی قانون کار

منظور از مرخصی استحقاقی در قانون کار چیست؟

منظور از مرخصی استحقاقی این است که کارگر با توافق کارفرما مدتی را سر کار حاضر نشود ولی از مزد و مزایا و بیمه این مدت بهره مند شود.

کدام عدم حضورها در کار مرخصی استحقاقی محسوب می شوند؟

در ماده 69 قانون کار تاریخ استفاده از مرخصی با توافق کارگر و کارفرما تعیین شده است که در صورت اختلاف بین کارگر و کارفرما نظر اداره کار و امور اجتماعی محل لازم الاجرا خواهد بود.

نکته بسیار مهم در این ماده این است که مرخصی باید از طرف کارگر درخواست و از طرف کارفرما موافقت شود و سند و مدرک این موضوع برگه مرخصی است که معمولا حداقل دارای دو امضای کارگر و کارفرما است.

در صورتی که کارگر بدون دریافت مرخصی و موافقت کارفرما سر کار حاضر نشود مرخصی محسوب نشده و می تواند غیبت و کسر کار تلقی شود.

در صورتی که کارفرما بنا به دلایل مختلفی از تعدادی از کارگران بخواهد سر کار حاضر نشوند و در حالت عادی کارگران حاضر به انجام کار باشند نیز با توجه به عدم درخواست کارگر، مرخصی محسوب نشده و کارفرما مکلف به پرداخت مزد و مزایای این مدت خواهد بود.

توجه به این موضوع در نحوه محاسبه مرخصی استحقاقی کارگران شیفتی، نوبت کار و غیر نوبت کار مهم است.

مدت مرخصی استحقاقی سالانه کارگران چقدر است؟

در ماده 64 قانون کار مرخصی استحقاقی سالانه کارگران 26 روز کاری (با احتساب 4 جمعه یک ماه) تعیین شده است. با توجه به اینکه هر روز کاری در قانون کار 7 ساعت و 20 دقیقه است مرخصی استحقاقی سالانه کارگران معادل 190 ساعت و 35 دقیقه خواهد بود.

مرخصی استحقاقی هم به صورت ساعتی و هم روزانه قابل استفاده است. در پایان قرارداد کار کارفرما مکلف است مانده مرخصی کارگران را بازخرید کنید.

مرخصی استحقاقی از کدام قسمت از ساعات کاری کارگر باید کسر شود؟

نکته بسیار مهم در محاسبه مرخصی این است که مرخصی استحقاقی قانون کار صرفا به ساعات کار موظفی کارگران اختصاص دارد. به  عنوان مثال کارگری را در نظر بگیریم که روز کار بوده و ساعات کاری وی از شنبه تا پنج شنبه هر روز از ساعت 7:30 لغایت 16:00 (8:30 دقیقه کارکرد در روز) بوده و روز جمعه تعطیل است.

اگر این کارگر روز سه شنبه از مرخصی استفاده کند چه مدت باید از مرخصی سالانه وی کسر شود؟ با توجه به اینکه این کارگر هر روز 8:30 کارکرد دارد و از این مدت 7:20 موظفی وی بوده و 01:10 اضافه کاری است لذا کارفرما باید معادل 7:20 که همان ساعات کار موظفی وی است از مرخصی سالانه کارگر کسر کند.

این مساله در نحوه محاسبه مرخصی استحقاقی کارگران شیفتی، نوبت کار و غیر نوبت کار اهمیت زیادی دارد.

نحوه محاسبه مرخصی کارگرانی که به جای روز جمعه روز دیگری از هفته را تعطیل هستند!

در برخی کارگاه ها مانند کشتارگاه های مرغ، کارگران به جای روز جمعه، روز پنج شنبه را به عنوان تعطیل هفتگی استفاده می کنند. یا ممکن است کارگران در کارگاه های دیگر به جای روز جمعه روز دیگری را به عنوان تعطیل هفتگی توافق کرده باشند.

سوال: اگر کارگری در روز جمعه که روز کار موظفی وی است با دریافت مرخصی سر کار حاضر نشود آیا این روز که روز تعطیل رسمی است از مرخصی وی کسر خواهد شد؟

کارگرانی که یک روز تعطیل هفتگی خود را در روزی غیر از جمعه  قرار داده اند و به جای جمعه روز معین دیگری را تعطیل بوده و روز جمعه سر کار حاضر می شوند در واقع کار جمعه برای جبران آن قسمت از ساعات کار قانونی است که در یک روز معین دیگر در هفته انجام نداده اند.

در صورتی که کارگری روز جمعه موظفی خود را با دریافت مرخصی استحقاقی سر کار حاضر نشود این روز از مرخصی استحقاقی وی کسر خواهد شد.

نحوه محاسبه مرخصی کارگران 24 ساعت کار و 48 ساعت استراحت چگونه است؟

حالت اول از نحوه محاسبه مرخصی استحقاقی کارگران شیفتی، نوبت کار و غیر نوبت کار، کارگرانی با ساعات کاری 24-48 در طول هر ماه 30 روزه 10 نوبت 24 ساعته سر کار هستند. این کارگران هر ماه 30 روزه 240 ساعت سر کار حضور دارند و در صورتی که مدتی به عنوان ساعت استراحت و غذا کسر شود در نهایت ساعت کار مفید ماهانه بدست خواهد آمد. در ادامه توضیحات فرض می کنیم که کل 24 ساعت کارکرد مفید محسوب می شود.

نکته : با توجه به اینکه در کارهای 24-48 گردش نوبت های کاری اتفاق نمی افتد این نوع کار نوبت کاری محسوب نمی شود.

ساعت کار موظفی در هر نوبت 24 ساعته

برای اینکه بدانیم چند ساعت از هر نوبت کاری موظفی بوده و چند ساعت از آن اضافه کاری است کافی است ساعت کار موظفی هر ماه را به تعداد نوبت کاری که 10 است تقسیم کنیم. با توجه به اینکه ساعت کار موظفی هر ماه متفاوت است فرض می کنیم ساعت کار موظفی شهریور 1401 معادل 191 ساعت است.

بنابراین با تقسیم 191 ساعت به 10 نوبت کاری، ساعت کار موظفی هر نوبت کاری معادل 19 ساعت و 6 دقیقه خواهد بود. بنابراین کارگران در هر نوبت کاری 24 ساعته 19 ساعت و 6 دقیقه موظفی و 4 ساعت و 54 دقیقه اضافه کاری انجام می دهند.

سوال : اگر کارگر24-48 یک نوبت مرخصی بگیرد چند ساعت باید از مرخصی استحقاقی سالانه وی کسر شود؟

طبق توضیحات قسمت بالای این مقاله، مرخصی استحقاقی صرفا به ساعات کار موظفی تخصیص می یابد. بنابراین کارگری با شرایط این مثال اگر در ماه شهریور 1401 یک نوبت مرخصی بگیرد به میزان 19 ساعت و 6 دقیقه از مرخصی وی کسر خواهد شد.

نکته: این مدت برای هر‌ماه متفاوت است و باید از تقسیم ساعت‌کار موظفی هر ماه بر تعداد شیفت‌های کاری هر ماه محاسبه شود.

نحوه محاسبه مرخصی کارگران 12 ساعت کار و 24 ساعت استراحت چگونه است؟

حالت دوم از نحوه محاسبه مرخصی استحقاقی کارگران شیفتی، نوبت کار و غیر نوبت کار کارگران 12-24 شبیه محاسبه مرخصی 24-48 هستند. کارگران با این شرایط کاری در طول هر ماه 30 روزه 20 نوبت 12 ساعته و در مجموع 240 ساعت سر کار حضور دارند. ساعت کار مفید ماهانه کارگران از کسر مدت های استراحت و غذا (در صورت وجود) از مجموع ساعت حضور در کارگاه محاسبه می شود.

فرض می کنیم کل 12 حضور کارگر در کارگاه ساعت کار مفید وی محسوب می شود.

توجه : با توجه به اینکه در کارهای 12-24 گردش نوبت های کاری اتفاق می افتد این نوع کار نوبت کاری صبح و شب محسوب می شود.

ساعت کار موظفی در هر نوبت 12 ساعته

برای اینکه بدانیم چند ساعت از هر نوبت کاری موظفی بوده و چند ساعت از آن اضافه کاری است کافی است ساعت کار موظفی هر ماه را به تعداد نوبت کاری که 20 است تقسیم کنیم. با توجه به اینکه ساعت کار موظفی هر ماه متفاوت است فرض می کنیم ساعت کار موظفی مرداد 1401 معادل 183 ساعت است.

بنابراین با تقسیم 183 ساعت به 20 نوبت کاری، ساعت کار موظفی هر نوبت کاری معادل 9 ساعت و 9 دقیقه خواهد بود. بنابراین کارگران در هر نوبت کاری 12 ساعته 9 ساعت و 9 دقیقه موظفی و 2 ساعت و 51 دقیقه اضافه کاری انجام می دهند.

سوال : اگر کارگر12-24 یک نوبت مرخصی بگیرد چند ساعت باید از مرخصی استحقاقی سالانه وی کسر شود؟

طبق توضیحات قسمت بالای این مقاله، مرخصی استحقاقی صرفا به ساعات کار موظفی تخصیص می یابد. بنابراین کارگری با شرایط این مثال اگر در ماه مرداد 1401 یک نوبت مرخصی بگیرد به میزان 9 ساعت و 9 دقیقه از مرخصی وی کسر خواهد شد.

اگر کارگرانی که به صورت شیفتی اعم از 24-48 و یا 12-24 و حالت های مشابه دیگر مشغول به کار هستند و نوبت کاری موظفی آنان با تعطیل رسمی اعم از جمعه و غیر جمعه تلاقی داشته باشد و روزهای تعطیل رسمی که نوبت کاری موظفی آنان است مرخصی بگیرند از مرخصی استحقاقی آنان کسر می شود یا خیر؟

پاسخ به سوال مهم بعدی در نحوه محاسبه مرخصی استحقاقی کارگران شیفتی، نوبت کار و غیر نوبت کار به شرح زیر است.

در کارهای نوبتی و غیر نوبتی که نوبت کاری موظفی کارگر با ایام تعطیل اعم جمعه و غیر جمعه تلاقی داشته باشد و کارگر مرخصی بگیرد جزو مرخصی استحقاقی کارگر محسوب می شود چرا که با توجه به اینکه کارگر در روز تعطیل، ساعت کاری که در روز دیگری که حضور نداشته را انجام می دهد.

برای روشن شدن این مساله حالت های زیر را در بررسی می کنیم:

سوال بالا شبیه این است که بگوییم آیا کارگری که روز جمعه یا تعطیل رسمی سر کار حاضر شود اضافه کاری محسوب می شود یا نه؟

این سوال پاسخ مطلق ندارد بلکه بستگی به این دارد که آیا کارگر در روزهای دیگر هفته کارکرد موظفی خود را انجام داده یا خیر؟ اگر در روزهای دیگر موظفی خود را انجام داده باشد کار در روز تعطیل اضافه کاری محسوب می شود ولی اگر روز جمعه به جای روز کاری دیگری سر کار حاضر شده و موظفی روز دیگری را انجام دهد اضافه کاری محسوب نمی شود. مثلا کارگری که تمام روزهای هفته  غیر از چهار‌شنبه هر روز 7 ساعت و 20 دقیقه سر کار حاضر می‌شود بنابراین کارکرد روز جمعه وی به جای عدم کار در روز چهارشنبه است و اضافه کاری محسوب نمی شود.

کارگران 24-48 را در نظر بگیریم که نوبت کاری 24 ساعته کارگر در روز جمعه واقع شده است. اگر این کارگر جمعه را بدون اینکه برایش مرخصی منظور شود سر کار حاضر نشود 120 ساعت در کارگاه حضور ندارد. یا فرض کنیم کارگران قسمتی از کارگاه که روز کاری آنان به جمعه و یا روز تعطیل دیگری تلاقی داشته باشند همگی با این استدلال که روز جمعه تعطیل رسمی است و کارگر مکلف به حضور در کار در نوبت کاری خود نیست سر کار حاضر نشوند کار کارگاه مختل و تعطیل می شود.

در تبصره 1 ماده 62 قانون کار و تبصره ماده 69 قانون کار الزام به حضور در کارهای مختلف پیش بینی شده است. الزام به حضور در سر کار در کارهایی که ماهیت آن کارها ایجاب می کند و یا کارگر در قرارداد کار به این امر توافق کرده است مغایرتی با مقررات قانون کار ندارد.

سوالات متداول در خصوص نحوه محاسبه مرخصی استحقاقی کارگران شیفتی، نوبت کار و غیر نوبت کار